Wat zijn stamcellen?
Stamcellen zijn de moedercellen waaruit alle verschillende cellen in ons bloed ontstaan: rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes. In normale omstandigheden zitten stamcellen bijna enkel in het beenmerg. Zo zorgt het beenmerg dagelijks voor de productie van talloze bloedcellen.
Wat is een stamcelcollectie?
Bij een stamcelcollectie worden stamcellen afgenomen die in het bloed circuleren.
Een eerste stap is ervoor zorgen dat een groot aantal stamcellen, die voornamelijk in het beenmerg zitten, naar het bloed kunnen verplaatsen. Dat proces noemen we ook de mobilisatie van stamcellen. Daarvoor worden ze losgemaakt uit het beenmerg met behulp van groeifactoren of chemotherapie. Groeifactoren zijn stoffen die de groei en de ontwikkeling van bloedcellen bevorderen, maar dus ook stamcellen kunnen losmaken uit het beenmerg.
Na de toediening van chemotherapie of groeifactoren komen grote hoeveelheden stamcellen vrij in het bloed. Dat maakt het mogelijk om die cellen met een celseparator te verzamelen. Groeifactoren worden gedurende vier dagen dagelijks toegediend, waarna er de volgende dag (= dag vijf) een controle gepland wordt op dagziekenhuis 6. Als er op het ogenblik van de controle toch onvoldoende stamcellen aanwezig zijn in het bloed, dienen we mogelijk een extra groeifactor toe. Ambulante patiënten die niet in het ziekenhuis verblijven, worden hiervoor wel opgenomen de dag voor de procedure en blijven één nacht in het ziekenhuis.
Bij sommige patiënten of donoren kan de verhoogde aanmaak van stamcellen door groeifactoren in het beenmerg spier- of botpijnen veroorzaken. Meestal ter hoogte van het bekken, de onderrug, het borstbeen of de schedel. Die pijn kan behandeld worden met een pijnstiller van het type paracetamol (bv. Dafalgan®).
Hoe verloopt een stamcelcollectie?
De procedure gebeurt met een celseparator, waarin een centrifuge de verschillende bloedcomponenten scheidt.
- In de plooi van één arm wordt een ader aangeprikt. Op die plaats krijgt u een infuusnaald voor de bloedafname. Tijdens de procedure mag u deze arm niet meer plooien.
- In uw andere arm krijgt u een infuusnaald voor de bloedteruggave. Die arm mag u meestal wel bewegen. De teruggave van bloed kan via een Hickmankatheter gebeuren, maar niet via een poortkatheter of PICC-katheter.
- Tijdens de bloedafname zorgt een antistollingsmiddel ervoor dat uw bloed in de leidingen niet gaat klonteren of stollen. Het bloed en antistollingsmiddel komen in de centrifuge terecht.
- In de centrifuge worden de witte bloedcellen (waaronder ook de stamcellen) gescheiden van de andere bloedcomponenten en naar een collectiezak gestuurd. De andere bloedcomponenten krijgt u terug via het teruggave-infuus.
De collectiezak met stamcellen wordt naar het 'transplantatielaboratorium' gebracht, waar de stamcellen geteld worden en ingevroren in vloeibaar stikstof. Afhankelijk van het resultaat zal u de volgende dag al dan niet moeten terugkomen voor een nieuwe stamcelcollectie.
Als uw aders te fijn zijn en er niet voldoende bloed kan stromen via de infuusnaald, zal de anesthesist een diepe katheter plaatsen (meestal in de lies). Dat gebeurt onder lokale verdoving in het operatiekwartier. In dit geval wordt u opgenomen in het ziekenhuis gedurende de collectieperiode.
Tip
Draag bij voorkeur comfortabele en gemakkelijke kledij met korte mouwen.
Na hoeveel dagen zijn er voldoende stamcellen verzameld?
-
Het is vooraf niet mogelijk om in te schatten hoeveel dagen er nodig zijn om voldoende stamcellen te verzamelen. Het aantal varieert van 1 tot 3 dagen (met één collectie per dag) en is afhankelijk van het succes van de mobilisatie en van de nodige hoeveelheid stamcellen die moet verzameld worden. Het is heel belangrijk dat u pas stopt met de toediening van groeifactoren zodra er voldoende stamcellen verzameld zijn. De zorgverleners informeren u hierover.
Kinderen met gewicht <25 kg
-
Bij kinderen die minder dan 25 kilogram wegen, kunnen we meestal gebruikmaken van een goed werkende Hickmankatheter voor zowel de afname als de teruggave van het bloed. De celseparator wordt gezien het vloeistofevenwicht vooraf gevuld met rode bloedcellen (= transfusiezakje). Indien nodig plaatst een anesthesist een diepe katheter, meestal in de lies. Dat gebeurt onder volledige verdoving in het operatiekwartier.
Wat kunt u gewaarworden tijdens een stamcelcollectie?
- Tijdens de procedure bevindt een kleine hoeveelheid bloed zich in de leidingen van de celseparator. Sommige mensen voelen zich daardoor een beetje duizelig of hebben een ijl hoofd. Verwittig meteen een verpleegkundige als u zich onwel voelt.
- Het antistollingsmiddel komt gedeeltelijk in uw bloedbaan terecht, wat tintelingen rond de mond of kleine speldenprikjes in de handen of voeten kan veroorzaken. Verwittig meteen een verpleegkundige als u een van die symptomen herkent.
- U kunt het koud krijgen, omdat het bloed in de machine wat afkoelt. Vraag gerust een dekentje aan de verpleegkundige.
Veelgestelde vragen
U hoeft niet nuchter te zijn. Integendeel: het is beter om iets te eten voor de stamcollectie. We raden ook aan om voldoende te drinken in de dagen voor de stamcelcollectie.
Tijdens de stamcelcollectie mag u ook iets eten en drinken. Daarvoor gebruikt u de arm die u nog mag plooien.
Ga voor de stamcelcollectie het best nog even haar het toilet.
Overleg vooraf met uw behandelende arts welke medicatie kan of moet uitgesteld worden. Sommige geneesmiddelen hebben een negatieve invloed op het vlot verloop van de stamcelcollectie (bv. bloedverdunners, bloeddrukverlagende medicatie ...).
De procedure duurt maximaal 6 uur. Dat hangt af van uw bloedwaarden en de hoeveelheid bloed die moet bewerkt worden.
U bent aanwezig tussen 8 en 8.30 uur. Zorg dat u voldoende tijd incalculeert om naar het ziekenhuis te komen en uzelf in te schrijven.
Er wordt eerst een bloedafname uitgevoerd. Zodra die resultaten gekend zijn, kan de stamcelcollectie starten.
Behalve het prikken van de infuusnaalden is de procedure pijnloos. De arm die voor de bloedafname gebruikt wordt, blijft wel afgespannen en mag u niet plooien tijdens de procedure. Dat kan ongemakkelijk zijn voor u.
Doorgaans ondervinden mensen geen bijwerkingen tijdens of na de procedure. Mogelijk bent u wel iets vermoeider na de stamcelcollectie. Daarom raden we aan om niet zelf met de auto naar huis te rijden en een begeleider te voorzien.
U hebt een persoonlijk televisiescherm in het dagziekenhuis dat u mag gebruiken. Verder mag u gerust uw eigen laptop, smartphone of tablet gebruiken (gratis wifi in het ziekenhuis) of kunt u een boek of magazine lezen, muziek luisteren ...
Als u iets wilt kijken of beluisteren, breng dan uw eigen hoofdtelefoon of oortjes mee. Let op: verbinden met bluetooth kan niet, u kunt enkel een hoofdtelefoon of oortjes met een kabel aansluiten (jack-stekker).
U mag gerust iemand meebrengen om u gezelschap te houden tijdens de stamcelcollectie. Er is ook altijd een verpleegkundige aanwezig in het afereselokaal.
Het aantal nodige collecties hangt af van uw aandoening en vooral van het aantal stamcellen dat gecollecteerd kan worden. Het resultaat van de stamcelcollectie zal bepalen of er de volgende dag opnieuw een collectie nodig is.