Longkanker­screening met CT-scan kan duizenden sterf­gevallen voorkomen

In UZ Leuven en in drie Nederlandse ziekenhuizen werden in de periode 2003 tot 2006 ruim 600.000 mensen van 50 tot 74 jaar aangeschreven via de bevolkingsregisters. Zij kregen vragen over hun gezondheid. Op basis van de antwoorden werd bij 30.000 personen geschat dat zij een verhoogd risico op longkanker hadden. Zij werden uitgenodigd om mee te doen aan het proefbevolkingsonderzoek. 16.000 personen reageerden positief.

Screening met CT-scans

De helft van de deelnemers (de screengroep) werd een screening met vier CT-scans aangeboden. Tussen die scans zat een periode van achtereenvolgens 1, 2 en 2,5 jaar. De andere helft (de controlegroep) kreeg geen CT-scan. Er was op dat moment nog geen bewijs dat een vroege opsporing voordelig zou zijn. De scans werden gemaakt in het Spaarne Ziekenhuis in Haarlem, in het UMC Utrecht, in het UMC Groningen en in UZ Leuven.

Jaren vroeger longkanker herkennen

Na 10 jaar werd bij 443 personen uit de screengroep longkanker ontdekt, terwijl in de controlegroep bij 394 personen longkanker aan het licht kwam, meestal naar aanleiding van klachten. In die controlegroep zat de longkanker bij bijna 50 procent in het meest ongunstige en ongeneeslijke stadium (IV). In de gescreende groep was dat slechts bij 10 procent het geval. De CT-scan kon dus jaren eerder een vlekje in de longen als longkanker aanduiden, zodat de behandeling vroeger kon worden gestart.

Na 10 jaar waren in de controlegroep 214 mannen overleden aan longkanker tegenover 157 mannen in de screengroep: een verschil van 26 procent. Opmerkelijk was dat onder de kleinere groep vrouwen die deelnam, het verschil in sterftecijfer nog groter was: in de controlegroep waren er 40 tot 60 procent meer overlijdens.

Veel gezondheidswinst

“Een resultaat van wereldklasse”, zegt professor de Koning van de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg van het Erasmus MC in Rotterdam en hoofdonderzoeker van de NELSON-studie.

Er is tot nu toe slechts één grote studie in de Verenigde Staten die heeft aangetoond dat een CT-scan de sterfte bij longkanker omlaag kan brengen en daarmee beter is dan een ouderwetse longfoto. Maar in die studie werd bijna 25 procent van de gescreende personen eerst voor een vervolgonderzoek doorgestuurd naar het ziekenhuis.

In de NELSON-studie werd slechts 2,3 procent van de deelnemers na een CT-scan doorgestuurd. De radiologen konden bij de CT-scan op basis van het volume en de groeisnelheid van vlekjes in de longen schatten welke personen een heel hoge kans op longkanker hadden.

“Een relatief nieuwe techniek, die onrust voorkomt en geld bespaart”, zegt professor de Koning. “Dit is de eerste en vermoedelijk enige studie die aantoont dat dit innovatieve maar strenge beleid veel gezondheidswinst oplevert, en zelfs meer dan in de Amerikaanse studie was vastgesteld. Stoppen met roken, of er helemaal niet mee beginnen, blijft een topprioriteit. Maar met longkankerscreening zijn jaarlijks duizenden volwassenen geholpen, ook zij die al jaren met roken gestopt zijn, maar nog steeds veel risico lopen.”

Voor wie nooit of relatief weinig gerookt heeft, heeft dit onderzoek geen nut, want dan is er sowieso weinig risico.

Screening longkanker dringt zich op

“In België is longkanker nog steeds de meest frequente oorzaak van kankersterfte”, zegt prof. dr. Nackaerts van de dienst pneumologie van UZ Leuven. Hij coördineerde het onderzoek in Leuven. “De belangrijkste reden is de laattijdige diagnose, omdat de ziekte in een vroeg stadium vaak geen symptomen geeft. Screening voor longkanker met een lagedosis-CT-scan van de longen leidt tot een vroegere diagnose en een belangrijke afname van de longkankersterfte.”

Op basis van deze studieresultaten zou de screening voor longkanker dan ook zo snel mogelijk moeten worden georganiseerd, zoals dat al gebeurt voor borst-, baarmoederhals- en colonkanker.

Methodiek voor screening

“De longkankerscreening moet idealiter wel volgens het NELSON-protocol worden gepland, uitgevoerd en opgevolgd”, duidt professor Nackaerts.

“Praktisch houdt dat in dat dezelfde methode wordt gebruikt voor de selectie van de te screenen rokers, voor het uitvoeren van de CT-scans (de lagedosis-techniek), voor het aflezen van de gemaakte CT-scans (het beoordelen, het classificeren van knobbeltjes op de long en het gebruiken van een screeningdatabank van die knobbeltjes) en ook voor de aanpak van de knobbeltjes die als erg verdacht worden bestempeld tijdens screening.”

Voor de NELSON-studie gebeurde dat in UZ Leuven met een multidisciplinair longnodulen-managementplan via de diensten pneumologie-oncologie, radiologie, nucleaire geneeskunde, thoracale heelkunde en radiotherapie.