Vanaf dit jaar wordt er een nieuwe screeningstest ingezet in het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Bij vrouwen tussen 30 en 64 jaar wordt niet meer om de drie jaar, maar om de vijf jaar een uitstrijkje afgenomen. De nieuwe test kan op basis daarvan detecteren of het humaan papillomavirus - kortweg HPV - aanwezig is, nog voor het letsels veroorzaakt. Dat is een cruciaal verschil met de klassieke screening.
Dr. Kobe Dewilde, gynaecoloog in UZ Leuven: “Het gaat om oorzaak en gevolg. Tot nu toe spoorden we afwijkingen op die een HPV-infectie aantoonden, het gevolg van het aanwezige virus. Met de nieuwe test kunnen we de aanwezigheid van HPV op zich detecteren, ook in het voorstadium waarin het nog geen afwijkingen of letsels veroorzaakt heeft. Zo zijn we er nog vroeger bij en kunnen we de ontwikkeling van het virus nog beter opvolgen. Met andere woorden: er gaan veel minder voorlopers van kanker door de mazen van ons net glippen. Bovendien is de test betrouwbaarder en op lange termijn goedkoper.”
Met de nieuwe HPV-test zijn we er nog vroeger bij en kunnen we de ontwikkeling van het virus nog beter opvolgen.
Dr. Kobe Dewilde, gynaecoloog
“Bij 95 procent van alle baarmoederhalskankers is HPV de oorzaak. Door massale screening kunnen we deze aandoening quasi gaan uitroeien, wat we met een medische term ‘eradicatie’ noemen. Dat is ook de doelstelling van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO): tegen 2030 het aantal baarmoederhalskanker drastisch verminderen en tegen 2120 de ziekte elimineren. In België hebben we nu al alle tools in handen, als er de komende jaren nog meer wordt ingezet op preventie, een betere vaccinatiegraad en in de toekomst ook zelftesten.”
Hoe vroeger ontdekt, hoe beter te behandelen
UZ Leuven was nauw betrokken bij de ontwikkeling en invoering van de nieuwe screeningstool, die sinds 1 januari door elke gynaecoloog en huisarts in ons land wordt gebruikt. Vrouwen zijn niet verplicht om deel te nemen, maar worden sterk aangespoord om dat wel te doen. Hoe vroeger een tumor of een voorloper wordt vastgesteld, hoe beter en minder radicaal die te behandelen is. Denk bijvoorbeeld aan meer fertiliteitssparende behandelopties.
90 procent van de HPV-infecties verdwijnt binnen de twee jaar vanzelf, voornamelijk op jongere leeftijd. Maar een uitstrijkje biedt wel de kans om dit van bij het begin nauw op te volgen.Dr. Kobe Dewilde, gynaecoloog
Voor de doelgroep tussen 25 en 30 blijft het driejaarlijks klassieke uitstrijkje de norm. Dr. Dewilde: “De reden is dat er enorm veel HPV aanwezig is onder de 30 jaar, terwijl het virus niet altijd een afwijking veroorzaakt. 90 procent van de HVP-infecties verdwijnt ook binnen de twee jaar vanzelf, voornamelijk op jongere leeftijd. Maar het uitstrijkje biedt wel de kans om infecties van bij het begin nauw op te volgen, voordat die zich kunnen ontwikkelen tot een tumor. Dat duurt zo’n tien jaar.”
Vaccinatie als groepsbescherming
De eerste en belangrijkste stap in de preventie van baarmoederhalskanker blijft vaccinatie tegen HPV. Alle meisjes en sinds 2019 ook jongens in het eerste jaar van het secundair onderwijs krijgen dit vaccin gratis aangeboden. Ook jongens lopen immers risico op aandoeningen die gelinkt zijn aan HPV, zoals keelkanker en peniskanker.
De vaccinatie van jongens is ook belangrijk voor de bescherming van kwetsbare mensen die je niet kunt vaccineren. De vaccins zijn zonder twijfel veilig, dus doe het.
Prof. dr. Thaïs Baert, gynaecoloog
Prof. dr. Thaïs Baert, gynaecoloog in UZ Leuven: “De vaccinatie van jongens is ook belangrijk voor de bescherming van kwetsbare mensen die je niet kunt vaccineren, bijvoorbeeld omdat ze onderliggende ziektes of overgevoeligheden hebben, of omdat ze zich uit overtuiging niet laten vaccineren. Een goede vaccinatie van zoveel mogelijk jongeren kan een wezenlijk verschil maken. De vaccins zijn zonder twijfel veilig, dus doe het.”
Wie niet of niet volledig gevaccineerd is tegen HPV en jonger is dan 18 jaar, krijgt het vaccin gedeeltelijk terugbetaald door het ziekenfonds. Ook voor adolescenten tussen 18 en 30 jaar is het zinvol om de vaccinatie in te halen, maar voor deze doelgroep is (nog) geen terugbetaling voorzien. Voor de vaccinatie kun je terecht bij de eigen huisarts of gynaecoloog.
Meer weten over het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker?
Op de website van Zorg en Gezondheid vinden zowel burgers als zorgverleners meer praktische en andere informatie over het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker.
Veelgestelde vragen
Bij jonge vrouwen komt HPV vaker voor en is de kans groter dat de infectie slechts van korte duur is en vanzelf weer verdwijnt. Bijna altijd ruimt het lichaam het virus en de afwijkende cellen zelf op. Te veel jonge vrouwen zouden na de nieuwe test onterecht doorverwezen worden voor vervolgonderzoeken en zich onnodig ongerust maken.
Als je een condoom gebruikt, verkleint dat het risico op een HPV-infectie tot 70 procent. Condooms kunnen dus veel besmettingen voorkomen, al kun je ook mét condoom nog altijd besmet geraken. De reden is dat het virus in en rond de vagina en op en rond de penis zit. Tijdens het vrijen kan het virus dus ook op andere plekken terechtkomen, zoals de handen of de mond. Dit geldt ook voor het vrouwencondoom.
Ja. Als je partner eerder al seksueel contact had met iemand anders, kan die het toen opgelopen hebben. Zo kan ook jij besmet raken met het virus.
Baarmoederhalskanker wordt veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV), dat seksueel overdraagbaar is. Als je nog nooit seksueel actief was, is de kans op een HPV-besmetting dan ook erg klein. Toch kun je besmet raken met HPV door elke vorm van intiem lichaamscontact. De kans dat je op die manier een voorloper van baarmoederhalskanker of de kanker zelf ontwikkelt, blijft heel erg klein. Voor de screening moet een inwendig onderzoek mogelijk zijn.
Ja. Ook na een volledige vaccinatie blijft een uitstrijkje aangewezen zodra je seksueel actief bent. Het vaccin biedt immers geen 100 procent bescherming tegen alle hoogrisicotypes van HPV.
Nee. Meestal ruimt je lichaam het virus zelf vrij snel op: 80 tot 90 procent van de infecties verdwijnt binnen de twee jaar. Als de infectie langdurig aanwezig blijft, kunnen er zich echter afwijkende cellen ontwikkelen. Die kunnen na verloop van tijd (ongeveer 10 jaar) leiden tot baarmoederhalskanker. In Vlaanderen krijgen elk jaar zo'n 350 vrouwen deze diagnose.
Ja. Zo'n 70 tot 80 procent van alle seksueel actieve vrouwen en mannen loopt vroeg of laat een HPV-besmetting op. In de meeste gevallen (90%) verdwijnt die infectie vanzelf binnen de twee jaar. Intussen kun je het virus wel doorgeven aan anderen. Praat hierover met je partner(s).
Vaccinatie is het belangrijkste middel in de strijd tegen baarmoederhalskanker. Het vaccin wordt gratis aangeboden aan alle leerlingen (meisjes en jongens) in het eerste jaar secundair onderwijs.
Door ook jongens te vaccineren, beschermen we hen tegen andere (meer zeldzame) aandoeningen die door het HPV-virus kunnen veroorzaakt worden (bv. peniskanker, hoofd- en halskanker). Bovendien leidt de vaccinatie van jongens sowieso tot minder infecties in de hele bevolking, omdat jongens het virus veel minder zullen doorgeven aan anderen. Op die manier beschermen we ook kwetsbare mensen die niet gevaccineerd zijn. De vaccinatie van jongens draagt dus bij aan een aanzienlijke gezondheidswinst.
Kun je de vaccinatie inhalen als je niet gevaccineerd werd in de middelbare school?
Jongens en meisjes tussen 12 en 18 jaar die nog niet gevaccineerd werden, krijgen sinds 2022 het vaccin gedeeltelijk terugbetaald via het ziekenfonds. Op voorschrift van de huisarts kunnen ze het vaccin in de apotheek kopen. De vaccinatie gebeurt ook door de eigen huisarts en niet door het CLB. Afhankelijk van je leeftijd krijg je 2 of 3 dosissen.
Via het CLB krijgen meisjes en jongens een gratis vaccinatie aangeboden van het eerste tot het derde jaar secundair onderwijs. Alle kinderen tussen 12 en 18 jaar kunnen zich ook laten vaccineren bij de huisarts. Die kan het vaccin (Gardasil9®) gratis bestellen via Vaccinnet, zodat je enkel de raadpleging betaalt. Als je het vaccin met een voorschrift zelf gaat ophalen in de apotheek, wordt het ook grotendeels terugbetaald.
Ben je tussen 18 en 30 jaar? Dan is het ook zeker nog zinvol om je te laten vaccineren bij de huisarts, maar wordt het vaccin (nog) niet terugbetaald.
Ja! Het vaccin is veilig.
Soms treden er beperkte symptomen op na de vaccinatie zoals pijn, roodheid of verharding op de injectieplaats. Die symptomen kunnen enkele dagen aanhouden. Ook koorts en een beperkt grieperig gevoel kunnen voorkomen, omdat het vaccin het immuunsysteem activeert. Mensen die allergisch zijn aan vaccins kunnen het vaccin niet krijgen. Dit komt zelden voor.
Het vaccin is vermoedelijk ook veilig voor zwangere vrouwen, maar tot op vandaag wordt niet aangeraden om jezelf te laten vaccineren tijdens de zwangerschap.
Het vaccin mag toegediend worden als je borstvoeding geeft.
Bijna alle baarmoederhalskankers worden veroorzaakt door het HPV-virus. De besmetting en verdere ontwikkeling van het virus kunnen voorkomen worden door vaccinatie en screening. Als we daar op blijven inzetten, zullen er op termijn bijna geen tumoren meer zijn.
Tegen de zeldzame baarmoederhalstumoren die niet door het HPV-virus worden veroorzaakt, kunnen we voorlopig niet vaccineren. Een zeldzame tumor blijft dus mogelijk.