ALS-expert, professor Philip Van Damme, legt uit wat ALS is en welke onderzoekspistes gevolgd worden om de ongeneeslijke ziekte beter te kunnen behandelen.
Afsterven van motorische zenuwcellen
ALS of amyotrofische laterale sclerose is een neurodegeneratieve ziekte waarbij zenuwcellen van het motorisch systeem afsterven. Die motorische zenuwcellen zijn verantwoordelijk voor het aansturen van de spieren.
Krachtverlies
De ziekte begint meestal tussen de leeftijd van 40 en 65 jaar. Bij de meeste patiënten start de ziekte in de ledematen met krachtverlies in de benen of armen. ALS kan echter ook beginnen met de spieren van de keel, gelaat, en tong; men spreekt dan van bulbaire ALS.
Typisch voor de ziekte is dat het krachtsverlies progressief is, met toenemende hulpafhankelijkheid.
Ook de ademhalings- en slikspieren kunnen aangetast worden. De overleving is daardoor bij de meeste patiënten beperkt tot 2 à 5 jaar na het ziektebegin.
Beperkte behandeling
Er is geen afdoende behandeling. Riluzole (Rilutek©) is het enige medicijn met bewezen effect op de ziekteprogressie, maar de grootte van het effect is beperkt.
Tot op de dag van vandaag is ondersteunende multidisciplinaire zorg de hoeksteen van de behandeling.
Erfelijke vorm van ALS
De laatste jaren is er grote vooruitgang geboekt in de kennis over de oorzaken van ALS.
Ongeveer 10 à 15% heeft een erfelijke vorm van de ziekte, waarbij mutaties in 4 verschillende ALS-genen (C9orf72, SOD1, TARDBP, FUS) vaak als oorzaak teruggevonden worden. Die erfelijke oorzaken worden op autosomaal dominante wijze overgeërfd, wat betekent dat kinderen, zowel jongetjes als meisjes, 50% kans hebben om het gendefect over te erven.
Sporadische ALS
Over de oorzaak van de niet-erfelijke vorm van ALS, sporadische ALS genoemd, tasten we nog in het duister. Die vorm treft 85 à 90% van de patiënten.
Onderzoek op verschillende fronten
Om tot betere behandelingen te komen, is nog veel onderzoek vereist.
Enerzijds is meer onderzoek nodig om de oorzaken van sporadische (niet-erfelijke) ALS te ontrafelen.
Anderzijds zijn de schadelijke effecten van genmutaties onvoldoende begrepen.
Erfelijke oorzaken
De kennis van erfelijke oorzaken van ALS is belangrijk omdat het toelaat de gevolgen van deze genmutaties te bestuderen in allerhande ziektemodellen: in gistcellen, patiëntencellen, gekweekte neuronale cellen, zebravis, fruitvlieg, muis, rat …
Een betere kennis van de ziektemechanismen is nodig om nieuwe behandelingsstrategieën te ontdekken.
SOD1-gen
De meeste ervaring is er met ALS veroorzaakt door puntmutaties in het SOD1-gen (superoxide dismutase 1), omdat dit al in 1993 ontdekt werd.
Doorgedreven studies, onder andere in transgene muizen die mutant SOD1 tot expressie brengen, hebben tot verschillende belangrijke inzichten geleid.
Processen in motorneuronen verstoord
Zo treedt er een verstoring op van verschillende belangrijke processen in motorische zenuwcellen, zoals de calciumhuishouding, de verdediging tegen oxidatieve stress, het axonaal transport, de mitochondriale functie en de afbraak van slecht gevouwen eiwitten. Bovendien spelen de cellen rondom de motorische zenuwcellen, zoals astrocyten en microglia, ook een belangrijke rol. Mogelijk moeten verschillende van de ziektemechanismen aangepakt worden om de ziekte effectief af te remmen.
Oorzaak wegnemen
Bij de erfelijke vormen bestaat daarenboven de mogelijkheid om rechtstreeks de oorzaak aan te pakken (bijvoorbeeld door antisense oligonucleotiden) om de expressie van het gemuteerde gen af te remmen.
Van verschillende groeifactoren (waaronder VEGF of ‘vascular endothelial growth factor’) wordt gehoopt dat ze de sterfte van motorneuronen zullen kunnen afremmen.
Steun onderzoek naar ALS
U kunt op 2 manieren het onderzoek naar ALS steunen.
1. ALS Liga België
Via een gift op
- IBAN-rekeningnummer BE28 3850 6807 0320
- BIC BBRUBEBB
De ALS Liga België stimuleert en financiert wetenschappelijk onderzoek, stelt hulpmiddelen ter beschikking, informeert patiënten, familieleden en derden over de ziekte, voorziet in psychosociale ondersteuning en veel meer.
2. Laboratorium voor Neurobiologie, KU Leuven
Via een gift op
- Rekeningnummer KU Leuven: BE45 7340 1941 7789
- Met vermelding “voor EGC-PVDPE1-P3610”
Het fonds heeft als doel het bevorderen en ondersteunen van het wetenschappelijk onderzoek naar ALS. Dit behelst onder meer het financieren van werkingsmiddelen, uitrusting en personeel voor onderzoek.