De Islam kent vijf ‘pijlers’. De ramadan is hier één van. Deze heilige maand voor moslims is de negende maand uit de islamitische jaarkalender. Omdat de islamitische kalender een maankalender is, duurt een maand volgens de islamitische kalender een paar dagen korter dan een maand volgens de Westerse zonnekalender. Per jaar scheelt dit ongeveer elf dagen. Hierdoor kan de ramadan om de zoveel jaren in de winter, lente, zomer of herfst vallen.
In tegenstelling tot wat veel mensen denken is de vastenmaand niet voor alle moslims verplicht. Kinderen (vaak tot 12 jaar), mensen met gezondheidsrisico’s en zwangere vrouwen hoeven niet aan de ramadan mee te doen. Ook wanneer iemand op reis is hoeft er niet te worden gevast. Deze dag kan eventueel op een later moment worden ingehaald.
Tijdens de ramadan onthouden moslims zich tussen zonsopgang en zonsondergang van al het eten, drinken, seksuele contacten en roken. In sommige vormen van de Islam wordt er ook niet naar muziek geluisterd. Het doel van deze geheelonthouding is om te beseffen wat een zegeningen iemand in het leven kent. Denk hierbij aan waarden als meeleven met je medemens, dankbaarheid en waardering voor bezittingen, eten, drinken en sociale contacten. Tijdens de ramadan staat dan ook het geven van materiële zaken en geld aan minder bedeelden centraal. Deze aalmoes wordt ‘zakat’ genoemd.
Daarnaast draait ramadan om het (bij)leren van discipline, zelfbeheersing en uithoudingsvermogen. In deze periode brengen moslims veel tijd door met familie en vrienden, wat zorgt voor een gevoel van saamhorigheid. Doordat moslims wereldwijd vasten, zorgt het ook voor een gevoel van saamhorigheid tussen moslims over de gehele wereld.
Na zonsondergang wordt het vasten verbroken met een gebed, een glas water en een speciale maaltijd. Deze maaltijd heet iftar. De iftar-maaltijd wordt vaak van te voren bereid en is zeer uitgebreid. Eigenlijk is iftar een verzameling gerechten met speciale recepten voor de hele familie. Per cultuur zijn er een aantal vaste gerechten die aanwezig horen te zijn in deze maaltijd. Denk hierbij aan dadels, bepaalde soepen als harira of bepaalde soorten gebak of koekjes. Doordat de zon bijvoorbeeld in de zomer laat ondergaat, wordt er soms tot diep in de nacht gegeten.
Sahūr, suhur of sahoor is de maaltijd die ’s ochtends vroeg gegeten wordt voordat de zon opkomt. Deze maaltijd wordt ook wel de pre-vastenmaaltijd genoemd. De maaltijd wordt gegeten voor het ochtendgebed. Deze maaltijd is in tegenstelling tot iftar meer gericht op voedzaamheid. Het is immers belangrijk dat iemand de gehele dag zonder eten en drinken kan. De maaltijd van sahūr is daarom vaak zoutarm, vezelrijk en gezond. Ook sterke specerijen als knoflook, ui en hete pepers worden vermeden bij het bereiden van deze maaltijd. Wanneer sahūr is gegeten en men heeft gebeden, gaat men slapen tot de ochtend, waarop het vasten weer begint.
Tijdens de ramadan heerst onder moslims een gevoel van saamhorigheid wereldwijd. Moslims wensen elkaar dan ook succes voor of tijdens de ramadan met een speciale begroeting. Deze begroeting heet ‘ramadan moebarak’ of ‘ramadan mabroek’, wat een ‘gezegende ramadan betekent’. Een tevens bekende uiting tijdens ramadan is de kreet ‘ramadan kareem’. Wat vaak op afbeeldingen staat die moslims elkaar sturen via bijvoorbeeld sociale media. ‘Ramadan kareem’ staat net als ‘ramadan’ moebarak’ voor een ‘gezegende ramadan’.
Doordat de ramadan een zeer belangrijke maand is voor moslims is het gebruikelijk om kennissen of familie vaak te bezoeken tijdens iftar, ofwel het avondeten na het vasten.
Wanneer de ramadan ten einde komt, wordt het Suikerfeest gevierd. Dit feest wordt ook wel ‘Eid al-Fitr’ genoemd. Het vasten wordt op deze feestdag voor moslims officieel verbroken.