Omgaan met angst & onzekerheid

Het is niet verwonderlijk dat veel mensen zich sinds de start van de COVID-19-pandemie angstiger voelen dan normaal, vertelt prof. dr. Stephan Claes, psychiater en diensthoofd volwassenpsychiatrie van UPC KU Leuven. “Angst is in wezen dit: ik sta voor een bedreigende situatie en ik zie niet hoe ik daar zelf iets aan kan veranderen. Mensen kijken altijd vooruit. Je projecteert jezelf in de toekomst. Als zich daar problemen aandienen, voel je je bedreigd in je bestaan.” 

Die angst voel je vaak fysiek in je lichaam. “Angst uit zich niet alleen in gedachten en gevoelens, het is ook iets van het lichaam. Je spieren spannen zich op, je voelt je hart kloppen of je kunt moeilijker ademen. Meestal val je moeilijker in slaap of ontwaak je te vroeg. In het algemeen heb je een onrustig en gespannen gevoel in je lichaam. Vaak voelen mensen die zaken wel, maar ze benoemen het niet als angst.”

Langdurige bedreiging

Gelukkig was de lockdown niet voor iedereen een zware periode. “Karakters zijn heel verschillend. Sommige mensen kwamen in deze periode net een beetje tot rust, omdat veel externe sociale verplichtingen wegvielen en ze zich meer konden richten op de essentiële dingen in het leven. Ook een aantal patiënten van mij zeiden dat. Hoe we omgaan met een leven dat minder structuur heeft, verschilt van mens tot mens. Sommige mensen hebben die structuur heel hard nodig. Voor anderen is het een bevrijding dat de normale routine wegvalt.”

Waren er mensen voor wie de lockdown extra zwaar was? Professor Claes: “Ik zag meer angst bij mensen met zorgen over financiële problemen, dat is logisch. En bij oudere mensen, voor wie de ziekte iets heel bedreigends is. Daarnaast hadden vooral mensen met belangrijke levensproblemen het moeilijk. In normale tijden konden ze die makkelijker uit te weg gaan. Als je bijvoorbeeld problemen hebt in je relatie, is het geen cadeau om de hele tijd thuis bij je gezin of partner te zitten.”

De versoepeling van de coronamaatregelen maakte trouwens de angsten en onzekerheden bij mensen niet noodzakelijk kleiner. “Als er van bovenaf duidelijke regels gesteld worden, zoals bij een strikte lockdown, is dat voor veel mensen eenvoudiger. Bij een versoepeling wordt meer verantwoordelijkheid bij de burger gelegd, zaken worden onduidelijker en complexer. Ga ik naar mijn ouders, wat als ik ze besmet?

Sommige van onze patiënten in het ziekenhuis worden onrustig. Ze vragen zich af hoelang de situatie nog zal duren, wanneer ze kunnen terugkeren naar het normale en of die terugkeer er wel zal komen. Ons angstsysteem is goed voorzien op eenmalige, korte bedreigingen, maar niet op een langdurige periode zoals we die nu meemaken met de pandemie.”
 

Problematische angst

Angst is bij de meeste mensen een normale reactie op veranderende omstandigheden. Wanneer wordt het problematisch? Professor Claes: “Het wordt een probleem als je biologische functies eronder gaan lijden, zoals bij ernstige slaapproblemen of een verstoord eetpatroon, waardoor mensen niet meer kunnen eten en afvallen. Paniek­aanvallen, hartkloppingen, zweten, beven, het gevoel dat je aan het stikken bent: dat zijn echte symptomen van een angststoornis en een alarmsignaal.

Medewerkers in de zorgsector kunnen last krijgen van flashbacks door een posttraumatische stressstoornis. Zij hebben moeilijke zaken beleefd en die beelden blijven telkens weer in hun geest terugkomen. Het is ook belangrijk om in te grijpen als angst een impact heeft op je professionele, sociale en relationele leven. Omdat je bijvoorbeeld prikkelbaar bent in relaties of als je simpelweg niet meer geconcentreerd kunt werken.”

Grootmoederswijsheden

Hoe zorgen we ervoor dat angsten ons leven niet overheersen? Daarvoor leven we het best volgens de basisprincipes van zogenaamde grootmoederswijsheden. “Een regelmatig leven leiden, op tijd gaan slapen en niet te laat opstaan, gezond en regelmatig eten, niet te veel alcohol drinken, niet roken. Die goede gewoontes hebben een heilzaam effect op ons stresssysteem. Andere belangrijke factoren zijn genoeg bewegen en sociale steun: zorg ervoor dat er mensen zijn bij wie je terechtkunt om mee te praten.”

Maar als we een moeilijke periode doormaken, verliezen we die gezonde levenshygiëne makkelijker uit het oog. Professor Claes: “Wanneer je stresssysteem voortdurend onder spanning staat, liggen er verleidingen op de loer. Je voelt je niet goed en gaat bijvoorbeeld alcohol gebruiken om te ontspannen. Er is niets mis met genieten van een goed glas wijn, maar als je dat gebruikt om je stresssysteem tot rust te brengen, ben je niet goed bezig."

"Hetzelfde geldt voor tot ’s avonds laat tv-kijken. Heel wat mensen werkten van thuis uit, waar ook hun partner telewerkte terwijl de kinderen online les kregen. Tegen tien uur ’s avonds werd het eindelijk wat rustiger en was je toe aan ontspanning, waardoor je tot twee uur ’s nachts Netflix keek. Met een slaaptekort als gevolg. Het is beter om ook overdag momenten van ontspanning te vinden.”

Professionele hulp

Komt je angst voort uit het feit dat je nu meer dan anders geconfronteerd wordt met moeilijke levenssituaties, dan is het belangrijk om die aan te pakken. “Als je in het verleden bijvoorbeeld een moeilijke relatie ontweek door heel hard te werken en veel van huis te zijn, is het belangrijk daarover te praten met je partner, al dan niet onder professionele begeleiding.” 

“Zeker als je angst de vorm van een angststoornis aanneemt, is het belangrijk om professionele hulp te zoeken. In eerste instantie raden we dan psychotherapie aan. In die therapie kun je onderzoeken wat ervoor gezorgd heeft dat de angst zo kon escaleren en hoe je met die angst kunt omgaan. De meest geschikte therapie is in dit geval een cognitieve gedragstherapie, waarbij je met opdrachten en dagboek­oefeningen concrete manieren zoekt om met je angst om te gaan.”

Opletten met medicatie

En wat met medicatie? Die kan nuttig zijn, maar altijd als laatste stap. Professor Claes:  “De bekende angstremmers zoals Xanax en Temesta, medicijnen op basis van benzodiazepines, werken in eerste instantie fantastisch. Binnen de tien minuten is je angst bijna weg. Maar we weten dat het effect heel tijdelijk is. Daarom zijn die geneesmiddelen verslavend. Mensen moeten steeds meer pillen nemen om een effect te voelen. Bovendien zijn er ernstige nevenwerkingen: je voelt je moe en suf. En stoppen is moeilijk, want dan ervaar je nog meer angst dan voor je de medicijnen nam.

Daarom moeten we deze middelen in geval van angst afraden. Bij sommige mensen kunnen antidepressiva wel helpen. Maar voorkomen is altijd beter dan genezen. Daarom is het zo belangrijk om te zorgen voor een gezonde levenshygiëne en een positief evenwicht in stresssituaties.”   

(Tekst: Isabelle Rossaert)