“Eigenlijk is de term anesthesist wat verouderd”, vertelt professor Marc Van de Velde, hoofd van de anesthesisten in UZ Leuven. “Een juistere term is: specialist in de perioperatieve geneeskunde. Chirurgen zijn vandaag tot heel veel in staat, maar daardoor zijn de operaties ook veel complexer en ingrijpender geworden. Dat zorgt voor heel wat uitdagingen. Tijdens de operaties is het onze taak om erover te waken dat vitale organen zoals hart, longen, hersenen, lever en nieren goed blijven functioneren. Zo kan de chirurg zich concentreren op de ingreep zelf.”
Risico’s inschatten
Anesthesisten spelen daarom een rol zowel voor, tijdens als na de operatie. Voor je geopereerd wordt, heb je altijd een contact met de dienst anesthesie. Soms hoef je gewoon maar een vragenlijst in te vullen. Soms heb je ook een gesprek met een verpleegkundige of anesthesist, bijvoorbeeld als het ziekenhuis meer gedetailleerde informatie nodig heeft over je gezondheidstoestand, medicatie of allergieën.
Professor Van de Velde: “De bedoeling is dat we een inschatting maken van de risico’s. Als het nodig is, zorgen we ervoor dat de patiënt beter gewapend is voor de operatie en dat er minder gevaar voor complicaties is. Dat betekent soms dat we bijkomende onderzoeken moeten doen of de patiënt doorverwijzen naar een specialist. Horen we bijvoorbeeld geruis aan het hart, dan moet een cardioloog eerst uitzoeken of er een probleem met een hartklep is."
"Heeft de patiënt last van een chronische bronchitis, dan verwijzen we hem door naar een pneumoloog voor aangepaste medicatie. Ook bespreken we met de patiënt op voorhand de vorm van pijnstilling die we zullen toepassen, zowel tijdens als na de operatie. Een epidurale pijnpomp, een lokale inspuiting rond de zenuwen of medicatie via de mond of via een ader: we bespreken de voor- en nadelen van elke vorm, zodat de mensen samen met ons kunnen kiezen.”
Vitale lichaamsfuncties
Tijdens de operatie zorgt de anesthesist er niet alleen voor dat we geen pijn hebben. “Meestal doen we de patiënt ook in slaap, zodat hij niet weet wat er tijdens de operatie gebeurt. Daarnaast houden we de stressrespons van het lichaam onder controle. Want of je nu in slaap bent of niet, je stresshormonen reageren en dat kan negatieve gevolgen hebben. We spuiten ook medicatie in om tijdelijk de spierkracht te doen afnemen. Als een patiënt voldoende onder narcose is, zal hij niet bewegen, maar kan hij wel nog spierspasmen hebben. Bijvoorbeeld tijdens een buikoperatie moeten we ervoor zorgen dat de buikspieren zich niet opspannen. Wanneer we een oog of een teen opereren, is dat niet nodig.”
Wij wijken tijdens operaties geen moment van je zijde
prof. dr. Marc Van de Velde
De belangrijkste taak van de anesthesisten blijft om erover te waken dat alle vitale lichaamsfuncties goed blijven functioneren: het hart, de longen, de lever, de nieren en de hersenen. “Dat doen we onder andere door de bloeddruk te verhogen of te verlagen, door vocht toe te dienen of door beademing. Een chirurg moet zich focussen op een kleine plek van het lichaam. Hij moet meestal iets stukmaken om iets te kunnen herstellen. Wij moeten ervoor zorgen dat wanneer de chirurg bijvoorbeeld een bloedvat doorsnijdt, de patiënt blijft leven tot het bloedvat hersteld is.”
Dat klinkt beangstigend en dat is het soms ook, bevestigt professor Van de Velde. “Veel van onze taken tijdens de operatie zijn routineklussen, eenvoudige handelingen die ook door niet-specialisten uitgevoerd zouden kunnen worden. Maar er zijn altijd onverwachte of dringende situaties waarbij de kennis van een specialist vereist is. Daarom wijken wij tijdens operaties geen moment van je zijde. Als we naar het toilet moeten, worden we vervangen. En net omdat de kern van onze opdracht erin bestaat de patiënt in leven te houden, zijn ook de meeste spoedartsen en de artsen op intensieve zorg anesthesisten.”
Snel herstel
Ook na de operatie blijft de anesthesist voor de patiënt zorgen. Op de ontwaakkamer en soms ook op de afdeling. De anesthesist waakt erover dat je geen pijn of last van misselijkheid hebt. “De laatste jaren legt de geneeskunde veel nadruk op een snel herstel na chirurgie. Vroeger bleven patiënten lang in het ziekenhuis, nu proberen we hen snel weer te activeren. En dat is teamwerk. Iedereen is daarbij betrokken, van chirurgen over verpleegkundigen tot kinesitherapeuten. Ook de anesthesist speelt een centrale rol. Die moet zorgen dat de patiënt snel uit bed kan, dat er geen pijn is en dat de organen goed functioneren. We proberen soms de patiënt zelfs op de dag van de operatie zelf al uit bed te laten komen. Soms moeten we hem daarbij een handje helpen. Maar daardoor kunnen patiënten sneller en zonder complicaties naar huis.
Onzichtbare bewakers
De anesthesist speelt een cruciale rol bij chirurgische ingrepen. Toch is de kans groot dat je hem niet te zien krijgt. Professor Van de Velde: “Ja, je kan ons de bewaarengelen van de operatie noemen. Wij zijn degenen die het overzicht bewaren. Maar het klopt ook dat je als patiënt niet rechtstreeks te maken krijgt met de anesthesist die over je waakt. Heb je op voorhand een gesprek met een anesthesist, dan is dat niet noodzakelijk dezelfde als degene die bij je operatie aanwezig zal zijn. Dat hangt van de planning van de operaties af. Je ziet ons wel even voorafgaand aan de operatie wanneer we de verdoving toedienen, maar dat moment herinneren de meeste patiënten zich niet meer."
"Na een routineoperatie krijg je ons vaak niet meer te zien. Dan heb je alleen contact met de chirurg. Bij meer complexe operaties en wanneer de patiënt achteraf pijn heeft, kan het wel zijn dat we erbij worden gehaald voor de pijncontrole. Of we gaan langs om te zien of er geen complicaties of problemen zijn. Ergens is het jammer dat we de patiënten achteraf vaak niet zien. Het is namelijk fijn te weten dat de patiënt het goed stelt na de operatie.”
Akelige ervaringen
Wat als je wakker wordt tijdens de operatie, alles voelt maar niet kunt bewegen? Het is de nachtmerrie van elke patiënt, maar gebeurt het ook wel eens? “Het gebeurt extreem zelden, in een op de twintigduizend gevallen. Als de anesthesie niet diep genoeg is, kan het inderdaad zijn dat de patiënt wakker wordt en alles bewust meemaakt. Hij kan dan achteraf in detail vertellen wat er gebeurd is."
"Gevaarlijk is dat niet, maar het is natuurlijk wel beangstigend. Langs de andere kant zijn er sowieso operaties die gebeuren zonder dat de patiënt slaapt. Wat wel vaker gebeurt, is dat mensen zich onaangename ervaringen herinneren van de fase waarin ze wakker werden. Ze voelen bijvoorbeeld het verband rond hun buik, een buisje in hun keel, slijmen of fluimen. Ook dat kan beangstigend zijn, maar als we het met hen bespreken, begrijpen mensen dat het ervaringen waren van tijdens het wakker worden.”
(Tekst: Isabelle Rossaert)
