Allergoloog prof. dr. Christine Breynaert verdiept zich in eetbare insecten sinds een van haar patiënten allergisch bleek aan de natuurlijke rode kleurstof karmijn (E120). Die vind je in heel veel gangbare voedingsproducten, van rode Danone-yoghurt tot een Campari-aperitief. Weinig mensen weten dat die kleurstof gewonnen wordt uit een insect, meer bepaald de cochenilleluis.
De kans is dus groot dat je al eens insecten hebt gegeten of gedronken en dat je daar niets van gemerkt hebt, omdat je net als het overgrote deel van de bevolking niet allergisch bent voor insecten. Toch blijft de drempel om insecten als voedingsbron te beschouwen hoog in Europa en Noord-Amerika. In Azië, Zuid-Amerika en Afrika is insecten eten voor veel mensen heel gewoon en soms zelfs een delicatesse.
Maar Europeanen kijken eerder met afkeer naar het idee om wormen of krekels op hun bord te krijgen. Smaak is één ding, maar kan het ook gevaarlijk zijn? Tijd om een aantal stellingen te checken bij professor Breynaert.
1 “Insecten zijn een belangrijke voedselbron voor de toekomst.”
“De wereldbevolking groeit en de vraag naar eiwitten om al die mensen te kunnen blijven voeden stijgt. Insecten kunnen inderdaad een deel van de oplossing zijn om eiwitten te produceren met een minimale impact op het klimaat. Insecten zijn veel efficiënter dan runderen, varkens en kippen in het omzetten van voedingsstoffen naar eiwitten. Insecten produceren snel eiwitten, hebben nauwelijks water nodig en produceren minder CO2. Je kunt ze zelfs kweken in stadsboerderijen, zodat je ook het transport en de bijbehorende uitstoot reduceert. En niet onbelangrijk, ze kunnen best lekker zijn.”
Test zelf uit of je allergisch bent
prof. dr. Christine Breynaert
“Maar terwijl insecten eten in Azië en Afrika heel gewoon is, is een Europeaan niet spontaan geneigd om ze te eten. Toch zijn er de laatste jaren een aantal producten op de Belgische markt gekomen die door het Federaal Agentschap voor de Voedselveiligheid (FAVV) zijn toegelaten en waarvan de verwerking en distributie aan alle normen van voedselveiligheid voldoen.”
2 “Als je allergisch bent voor schaal- en schelpdieren en huisstofmijt, ben je ook allergisch voor insecten.”
“Dat is niet juist. Het klopt dat meelwormen een aantal eiwitten gemeenschappelijk hebben met huisstofmijt, schaal- en schelpdieren. Op de raadpleging allergologie zien we vaak dat mensen met een huisstofmijtallergie ook allergisch reageren op testen met schaaldieren, terwijl ze nooit last hebben gehad bij het eten van mosselen of oesters. Hoe komt dat? Ons lichaam herkent een verwante stof, maar vertoont daarom nog geen allergische reactie. We spreken dan over sensibilisatie in plaats van een allergie: je beschikt over antistoffen zonder dat je echt op de stof reageert.”
“Er bestaat dus inderdaad een verband tussen de allergie voor huisstofmijt, schaal- en schelpdieren en insecten, maar het is te kort door de bocht om te stellen dat je daardoor allergisch zult reageren op insecten. Het beste bewijs is de kleurstof E120, gewonnen uit de cochenilleluis. Die komt in heel veel voedingsstoffen voor: rode yoghurt van Danone, rode snoepneuzen, Campari, M&M’s en zelfs in allerlei vleessoorten. Toch reageren weinig mensen daar allergisch op. Ook bij de cochenilleluis is er sprake van een kruisallergie met schaal- en schelpdieren en huisstofmijt. Bij testen zien we dat honderden mensen positief kunnen reageren op een test, zonder dat ze een reactie hebben bij het eten van de rode kleurstof.
Een beperkt aantal mensen reageert wel hevig als ze de cochenilleluis eten. Daarover doen we nu onderzoek in samenwerking met Inagro, het onderzoekscentrum voor land- en tuinbouw. We willen er uiteindelijk toe komen dat we de mensen die hevig kunnen reageren bij het eten van insecten, op voorhand kunnen waarschuwen met een test. Maar het zal nog een paar jaar duren voor het onderzoek is afgerond en die testen op de markt komen.”
3 “Een allergische reactie op insecten is ernstig.”
“In het algemeen niet, maar een beperkt aantal mensen reageert heel sterk op het eten van insecten. Een allergie aan eetbare insecten heeft trouwens niets te maken met een allergie aan bijengif of wespengif. Bij gebrek aan huid- en bloedtesten kun je alleen proefondervindelijk te weten komen of je allergisch zult reageren op het eten van insecten. Als je allergie voor schaal- en schelpdieren of huisstofmijt heel fel is, raad ik je niet aan om insecten te eten.”
“Maar ongeveer 25 procent van de bevolking heeft een lichte vorm van huisstofmijt- of schaal- en schelpdierenallergie. Als je daarbij geen of heel lichte symptomen hebt, kun je insecten zelf uittesten op een veilige manier. Neem een kleine hoeveelheid voeding die insecten bevat gedurende een minuut tussen je lippen. Voel je geen jeuk, neem dan het product in de mond en speel er wat mee met je tong. Als je dan na een minuut nog niets voelt, kun je het product veilig opeten. Als je wel een reactie voelt met jeuk in de mond, spuw het dan uit.”
4 “Als er insecten in voedsel zitten, staat dat duidelijk op de verpakking.”
“De aanwezigheid van insecten in voedsel staat inderdaad op de verpakking vermeld. Ons land laat niet alle insecten toe voor menselijke consumptie, wat daarom niet betekent dat ze gevaarlijk zijn. Neem bijvoorbeeld buffalowormen, die je in Nederland wel kunt krijgen. Het is op zich goed dat ingrediënten op de verpakking vermeld staan, maar toch worden veel mensen er ongerust over. Dat komt door de melding dat mensen met een allergie voor schaaldieren of huisstofmijt allergisch kunnen reageren op insecten.”
5 “Kunnen we ons wapenen tegen een dergelijke allergie?”
“Op dit moment weten we nog niet zo veel over het eten van insecten, maar we gebruiken onze kennis over notenallergie ter vergelijking. We weten dat er grote verschillen bestaan tussen verwerkte en onverwerkte producten, bijvoorbeeld tussen rauwe, onbehandelde noten en gebrande of verwerkte noten. Voor pinda’s en hazelnoten hebben we tests om uit te maken of iemand met een notenallergie extra alert moet zijn of niet. Voor mensen die ook reageren op noten in verwerkte vorm, kan een allergie levensgevaarlijk zijn.”
“Eigenlijk zijn het alleen die mensen die verpakkingen extra moeten screenen op de aanwezigheid van notensporen en altijd een spuitje met adrenaline als noodbehandeling op zak moeten hebben. De anderen mensen, met een berkenpollenafhankelijke kruisallergie met noten, hebben enkel jeuk in de mond bij het eten van rauwe, onverwerkte noten, maar niet bij verwerkte noten. Zij moeten dus geen etiketten lezen en geen injectiespuit op zak hebben. Op termijn willen we dat onderscheid ook mogelijk maken voor insectenallergie. Rauwe insecten zul je sowieso nooit te eten krijgen: bij mijn weten zijn insecten in onze voeding allemaal gevriesdroogd of verhit.”
Uitsmijter
Meedoen aan wetenschappelijk onderzoek?
Mensen die allergisch reageren op insecten kunnen zich aanmelden voor een consultatie bij de afdeling allergie en klinische immunologie. De onderzoeksgroep maakt van je gegevens gebruik om te onderzoeken op welke componenten deze patiënten anders reageren dan andere mensen. Het onderzoek wordt gesteund via het Insectenallergiefonds, opgericht om onderzoek rond insectenallergie te stimuleren en mensen beter te kunnen informeren. Mail naar insectenallergie@uzleuven.be.
Wat met vegetariërs?
Insectensoorten als meelwormen of krekels bevatten voldoende ijzer, eiwitten, omega 3-vetzuren, vitamine B1 en B12 om vlees van je menu te schrappen. Hoewel insecten geen centraal zenuwstelsel hebben en hun gevoeligheid niet te vergelijken is met die van varkens of vis, blijven het wel levende wezens. Vegetariër kun je zijn om uiteenlopende redenen: gezondheid kan een rol spelen, maar ook de ecologische impact van de vleesindustrie of een principieel veto tegen het doden of slecht behandelen van dieren. Enkel de twee eerste argumenten zijn een reden om insecten te eten.
Zelf insecten proeven?
Het kweken van insecten gebeurt voorlopig in kleinschalige, weinig geautomatiseerde bedrijfjes, waardoor de Belgische insectenmarkt nog bijzonder klein is. Begin eens met een reep van krekelmeel, bijvoorbeeld van krekelkwekerij Kriket (bij Aveve of Carrefour).
(Tekst: Jan Bosteels)
