Stel je voor dat je heel de tijd denkt dat je iets vies of besmettelijks hebt aangeraakt en dat je daarom voortdurend je handen moet wassen. Of je denkt voortdurend dat je iets verkeerds hebt gezegd en overloopt daarom in gedachten de gesprekken die je net had. Dwanggedachten zijn iets heel anders dan piekeren over een conflict op het werk of over een ruzie met je partner.
“Obsessies zijn ongewilde gedachten die in je hoofd opkomen, zonder dat er een aanleiding van buitenaf is”, legt prof. dr. Chris Bervoets uit. “En dwanghandelingen zijn handelingen die zich als het ware vanzelf stellen, zonder dat je er bewust voor gekozen hebt. In tachtig procent van de gevallen gaan dwanggedachten en dwanghandelingen samen.”
Je mag zeker niet meegaan in de dwang
prof. dr. Chris Bervoets
Professor Bervoets is als psychiater gespecialiseerd in wat officieel een obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) heet. “OCD is de meest gestelde diagnose in de psychiatrie. Het komt drie keer meer voor dan bijvoorbeeld diabetes. De eenvoudigste vuistregel om te weten of je OCD hebt, is wanneer je merkt dat je je gedachten en handelingen niet zelf kan stoppen.”
Rijtjes van acht
“Een veel voorkomende vorm van OCD is smetvrees: mensen die plots het gevoel hebben dat ze zich vuil hebben gemaakt of besmet zijn met iets en zich dan maniakaal gaan wassen. Een andere groep zijn de mensen die bijvoorbeeld eindeloos controleren of ze de kranen van het gasfornuis wel hebben dichtgedraaid: dat noemen we controledwang."
Er zijn ook mensen die voortdurend het gevoel hebben dat ze iets verkeerds hebben gezegd of schaamtevolle uitspraken hebben gedaan. Of mensen die denken dat ze zich seksueel of immoreel gedragen hebben. Dat laatste kan gevaarlijke vormen aannemen: je hebt bijvoorbeeld patiënten die bij elk kruispunt denken dat ze iemand omvergereden hebben en dan zonder erbij na te denken een U-bocht maken om dat te gaan checken. Daardoor gaan ze net ongevallen veroorzaken. Een laatste vorm is wat we symmetriedwang noemen: alles voortdurend symmetrisch of in rijtjes van drie of acht leggen.”
Traumatische ervaringen
Soms heeft dwang een territoriaal kantje: het komt bijvoorbeeld vooral thuis voor, maar op je werk kan je nog functioneren. “Dat is vaak moeilijk te aanvaarden voor de omgeving, die dan denkt: elders kan hij normaal functioneren, waarom hier dan niet? Sommige patiënten verhuizen in de hoop dat de dwang verdwijnt. Dat werkt soms, maar meestal komt het terug.”
OCD begint vaak al op jonge leeftijd. “Het start vaak al op een leeftijd van acht of twaalf jaar en blijft duren tot die persoon volwassen is. Het is een taai ding. Een kleine groep jonge kinderen ontwikkelt OCD na een streptokokkeninfectie. Ongeveer vijftien procent van de patiënten heeft ooit een ongeval gehad met een hersentrauma tot gevolg. In ongeveer twintig procent van de gevallen gaat het om mensen met autisme, schizofrenie of dementie die ook dwangsymptomen hebben."
"De grootste groep van de mensen met OCD heeft in het verleden aanslepende traumatische ervaringen gehad, zoals pesterijen op school of ouders in een vechtscheiding. In zo’n situaties worden de hersenen als het ware getraind om te controleren op eventueel gevaar: zo komen ze stilaan in dwanggedrag. Maar hoe die mechanismen precies werken in de hersenen, weten we nog niet.”
Nefaste schaamte
OCD-patiënten wachten vaak heel lang voor ze professionele hulp zoeken. “Dat is het grote drama van OCD. De eerste keer dat patiënten op consultatie komen, hebben ze gemiddeld al twaalf tot vijftien jaar klachten. Dat ze niet sneller hulp inroepen, heeft alles te maken met schaamte. Vaak zoeken mensen pas hulp als ze er niet meer onderuit kunnen. Bijvoorbeeld omdat hun partner of werkgever hen ertoe verplicht. Of mensen krijgen kinderen die hen beginnen na te doen: dan beseffen ze dat ze moeten ingrijpen.”
Als partner van iemand met OCD is het beste wat je kan doen zo snel mogelijk aansturen op therapie. “Je moet zeker niet meegaan in de dwang. We zien vaak dat in thuissituaties alles al is georganiseerd volgens de dwangregels, maar dat wordt voor het hele gezin onleefbaar.”
Afleertherapie
Het goede nieuws is dat OCD wel degelijk te genezen valt: bij tachtig procent van de mensen zorgt een goede therapie voor genezing. De behandeling met het beste resultaat is een combinatie van medicatie en gedragstherapie.
Professor Bervoets: “De gedragstherapie is eigenlijk een ‘afleertherapie’. De therapeut zoekt samen met jou uit hoe je dwang precies in elkaar zit. De bedoeling is dat de patiënt zijn angsten zo goed leert kennen dat hij ze onder controle krijgt. Zoiets kan je alleen maar doen onder begeleiding. Een behandeling duurt meestal minstens een jaar en soms zelfs twee jaar. Belangrijk is wel om bij de juiste dienst hulp te zoeken. In Vlaanderen bieden enkel de universitaire ziekenhuizen van Gent en Leuven gespecialiseerde hulp.”
(Tekst: Isabelle Rossaert)
