Genetisch onderzoek en erfelijkheid bij mucoviscidose

Mucoviscidose is een autosomaal recessieve ziekte, wat betekent dat de ziekte pas tot uiting komt als beide kopieën van het CFTR gen een afwijking bevatten. Het CFTR gen bevindt zich op chromosoom 7.
Erfelijkheid van mucoviscidose als beide ouders drager zijn

Erfelijke ziekte

Mucoviscidose is een erfelijke of genetische aandoening. Elk gen is in ons erfelijk materiaal in 2-voud aanwezig, namelijk 1 kopie die van de vader werd overgeërfd, 1 kopie die van de moeder werd overgeërfd. 

De ziekte kan alleen voorkomen als beide ouders drager zijn. In dat geval heeft elke zwangerschap 1 op 4 kans op een kind met mucoviscidose. De kans dat het kind drager is, maar niet ziek is, bedraagt dan 1 op 2. 

1 op 20 Belgen is drager van de ziekte, maar is zelf niet ziek. Enkel als het kind van beide ouders het chromosoom 7 met gendefect erft, ontstaat de ziekte mucoviscidose.

Verschillende mutaties

Het ‘genotype’ of genetische type wordt bepaald door de aard van de mutatie (= afwijking in de genetische code). De verschillende mutaties die voorkomen op het mucoviscidose gen hebben de laatste jaren veel aandacht gekregen in het medisch wetenschappelijk onderzoek. De verschillende afwijkingen die mucoviscidose veroorzaken, worden door wetenschappers ingedeeld in klassen (of groepen) van mutaties. De symptomen van de ziekte en soms ook de ernst en het verloop van mucoviscidose worden gedeeltelijk bepaald door de aard van de mutatie(s) die een patiënt heeft. Vooral de verteerfunctie wordt sterk bepaald door de mutatie.

Elk gen bevat een genetische code die ervoor zorgt dat in elke cel een bepaald eiwit kan aangemaakt worden. Eiwitten spelen een belangrijke rol in de organisatie en werking van de cellen in ons lichaam.

Het afwijkend gen bij mucoviscidose wordt het CFTR-gen genoemd (= Cystic Fibrosis Transmembrane conductance Regulator-gen). Dit gen bevat de genetische code voor de aanmaak van een eiwit dat functioneert als een ‘zout’ kanaal (vooral een chloorkanaal). Deze chloorkanalen zorgen samen met de waterkanalen dat de slijmvliezen (onder andere van de luchtwegen en het maagdarmstelsel) voldoende bevochtigd zijn en de slijmen niet uitdrogen.

Momenteel zijn al meer dan 2000 varianten in het CFTR-gen beschreven, maar niet alle varianten zijn ziekteverwekkend. Voor ongeveer 1500 varianten werd er een verband met ziekteoorzaak aangetoond. Sommige varianten komen zeer frequent voor (bijvoorbeeld F508del of DF508), terwijl andere varianten uiterst zeldzaam kunnen zijn. In de Westerse maatschappij is de meest frequent voorkomende mutatie de ΔF508.

Aan de hand van een genetisch onderzoek worden eventuele mutaties of fouten in de genetische code opgespoord. In een eerste stap wordt gezocht naar de meest frequente mutaties, deze test neemt ongeveer 2 weken in beslag. Indien hiermee geen of slechts 1 mutatie gevonden wordt, kan een uitgebreider nazicht van het CFTR gebeuren. Dit zal meer tijd in beslag nemen. 

Onderverdeeld in mutatieklassen

Zoals hierboven beschreven wordt, bestaan er meer dan 2000 varianten in het CFTR-gen. Deze genafwijkingen kunnen in groepen of klassen onderverdeeld worden. Afhankelijk van het type mutatie is er een ander effect op de aanmaak en functie van het chloorkanaal.

Mutatieklassen mucoviscidose
Laatste aanpassing: 13 januari 2025