Het is niet meer dan logisch dat we tegenwoordig een huivering over onze rug voelen lopen als we het woord virus horen. Maar wist je dat er ook virussen bestaan die heilzaam zijn voor ons lichaam? Net als nog een duizendtal verschillende bacteriën, gisten, schimmels, protozoa en andere eencellige micro-organismen zorgen ze mee voor onze gezondheid. Die kleine beestjes noemen we microbiota, samen vormen ze het microbioom. En allemaal zijn ze ons gunstig gezind. “Ze leven in symbiose met ons lichaam,” zegt gastro-enteroloog prof. dr. João Sabino, die onderzoek verricht naar de rol van microbiota in chronische darmontstekingen.
Persoonlijke vingerafdruk
“Ons spijsverteringsstelsel is niet de enige plaats waar die micro-organismen te vinden zijn. Ze leven ook op onze huid, in onze mond, in de bovenste luchtwegen en de geslachtswegen. Ze worden vaak gezien als een extra orgaan. Ze hebben veel verschillende functies en maken allerlei producten aan die een invloed hebben op ons als persoon.”
Microbiota zijn zo persoonlijk als een vingerafdruk
prof. dr. João Sabino
Dat virtuele orgaan verschilt bij iedereen. Je kunt het zelfs vergelijken met een vingerafdruk. Elke persoon heeft een eigen samenstelling van microbiota. Bovendien evolueert ons microbioom voortdurend. De wetenschap moet nog definitief uitsluitsel geven, maar waarschijnlijk worden we niet geboren met microbiota. We worden er bij de geboorte aan blootgesteld. Bij een keizersnede is dat minder dan bij een vaginale bevalling. De vagina zit vol bacteriën en de baby komt op dat moment ook in nauw contact met de aars van de moeder. Tijdens de borstvoeding krijgt de baby dan weer huidbacteriën binnen. Zo ontwikkelt het kind zijn eigen microbioom.”
Immuunsysteem trainen
Het onderzoek naar die micro-organismen is al jaren aan de gang, maar het maakte een grote sprong voorwaarts toen het goedkoper en toegankelijker werd om de genetische samenstelling van microbiota te lezen (‘sequencen’ heet dat). Sindsdien hebben we al een duidelijker beeld van de samenstelling van het microbioom en zijn verschillende functies.
Een van de voornaamste functies is zonder twijfel de spijsvertering. Darmbacteriën helpen om vezels af te breken, dat zijn koolhydraten die ons lichaam moeilijk kan verteren. Dankzij de microbiota in de darmen halen we er toch de nodige energie en voedingsstoffen uit. En ze produceren bijvoorbeeld ook vitamine K, een stof die belangrijk is voor de bloedstolling.
Daarnaast speelt het microbioom een rol in de bescherming van ons lichaam. “De microbiota ondersteunen en trainen ons immuunsysteem. Ze leren ons herkennen welke bacteriën goed zijn en welke niet, waardoor ons lichaam niet systematisch overreageert. Daarom is het ook nodig dat we voldoende in contact komen met bacteriën. Zeker de eerste vijf levensjaren zijn op dat vlak cruciaal. Laat kinderen dus buiten spelen, in contact komen met andere kinderen en met dieren.”
Microbioom in cijfers
3 biljoen
150
39 biljoen
1.000
0,9 tot 2,7 kilo
Oorzaak en gevolg
Het hoeft dan ook niet te verbazen dat een verstoord evenwicht in ons microbioom voor ernstige problemen kan zorgen. Zowel bij de ziekte van Crohn als bij colitis ulcerosa (ontsteking van de dikke darm) spelen microbiota een grote rol. Daarnaast zijn er sterke aanwijzingen dat ze op zijn minst een factor vormen bij uiteenlopende ziekten als prikkelbare darmen, astma, eczeem en diabetes.
Al past professor Sabino ervoor op om te snel conclusies te trekken. “We bevinden ons op een kantelmoment van het onderzoek. We willen het niet alleen meer hebben over verbanden tussen ziekten en microbiota, maar ook over oorzaken. Maar daar valt nog veel werk te verrichten. Een verstoord microbioom is niet noodzakelijk de oorzaak van een probleem.”
Hoe die micro-organismen uit evenwicht kunnen raken, is wel bekend. Vervuiling heeft een invloed, net zoals het gebruik van medicijnen. Antibiotica hebben niet verrassend ook een sterke impact. Die doden niet alleen slechte maar ook goede bacteriën, waardoor de bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica vrij spel krijgen en zich steeds meer vermenigvuldigen. En dat kan een nadelig effect hebben op het goed functioneren van het microbioom. “Antibiotica hebben ons al veel geholpen en zijn soms ook nodig. Maar een verstandig gebruik is aangewezen”, nuanceert professor Sabino.
Gezond eten
Ook de gezondheid van de patiënt speelt mee, waarmee we bij de grootste boosdoener zijn beland: onze eetgewoonten. “Microbiota voeden zich met wat we zelf eten. Als we te ongezond eten, geven we het voordeel aan minder gezonde bacteriën. Voedingswaren met additieven zoals smaakversterkers, emulgators en verdikkingsmiddelen zijn daarom geen goed idee. Groenten en fruit wel. Dat is de gemakkelijkste manier om je microbioom in evenwicht te krijgen.”
(Tekst: Ruben Nollet)
