Zeldzame ziekten: grote stappen gezet, maar we zijn er nog niet

In UZ Leuven werken verschillende teams rond zeldzame aandoeningen. Dat zijn ziektes waaraan volgens de officiële definitie minder dan 5 op 10.000 personen lijden. Er zijn in Leuven onder meer centra voor inflammatoire systeemziekten (LeUZis), metabole ziekten, neuromusculaire ziekten, immuundeficiënties, erfelijke hartziekten, menselijke erfelijkheid … Professor Hilde Van Esch werkt als klinisch genetica en onderzoeker in het Centrum Menselijke Erfelijkheid (CME) rond zeldzame genetische aandoeningen.

Breed scala

Het gaat over een breed scala aan zeldzame aandoeningen. Professor Van Esch: “We werken rond aangeboren afwijkingen, genetische syndromen, verstandelijke beperkingen … Veel van die aandoeningen zijn monogeen. Dat wil zeggen dat we één defect gen of chromosoom kunnen aanduiden dat verantwoordelijk is.”

De genetische technologie is de voorbij jaren met grote sprongen vooruitgegaan. “Vroeger konden we alleen gen per gen kijken wat er mis was. Bij aandoeningen of ziekten waarvan meerdere genen de oorzaak kunnen zijn, is dat moeilijk. Dankzij nieuwe technieken kunnen we nu het volledige genetische materiaal lezen, inclusief wat er tussen de genen in ligt.”

20.000 genen

Een gigantische stap vooruit, maar het werk van de klinische genetici zit er nog lang niet op. “Dat we alles kunnen lezen, wil nog niet zeggen dat we het kunnen interpreteren. Van de ongeveer 20.000 genen zijn er 7.000 waarvan we weten wat ze doen. De rest moeten we nog ontdekken”, zegt professor Van Esch. Daar is in de eerste plaats heel veel internationale samenwerking voor nodig. Er bestaan bijvoorbeeld tools om genetici te vinden die een patiënt volgen met hetzelfde gendefect als je eigen patiënt. “Dan kun je het ziektebeeld gaan vergelijken en kan je een ‘nieuw’ gen koppelen aan een ‘nieuw ziektebeeld’. Op die manier werden er recent in het CME enkele nieuwe genen ontdekt. Dat soort onderzoek kan je niet alleen doen. Door veel samen te werken, leren we meer en meer van het menselijke genoom te begrijpen.”

Zelfs al kunnen op een dag alle zeldzame genetische ziekten gediagnosticeerd worden, dan nog stopt het voor de genetici niet. “Dan heb je een diagnose, maar wat dan? Voorlopig kunnen we zeldzame genetische aandoeningen niet genezen. Toch kan alleen al de diagnose heel waardevol zijn. De ouders van onze patiënten hebben er vaak al een hele ‘diagnostische odyssee’ opzitten. Ze zijn al bij zoveel artsen geweest, hebben al zoveel onderzoeken achter de rug, dat ze blij zijn met de diagnose, hoe moeilijk die ook is. Een diagnose opent bovendien deuren naar betere omkadering en overheidssteun en laat toe om de patiënten beter op te volgen. We kunnen vergelijken met andere patiënten over de hele wereld, met de literatuur … Bovendien is het voor jonge ouders of broers en zussen belangrijk te weten wat hun eigen risico is als ze een kinderwens hebben.”

Mogelijke behandelingen

Daarnaast wordt er ook hard aan een mogelijke therapie gewerkt. “We werken zelf op een aantal syndromen, zoals Rett Syndroom of MECP2 duplicatiesyndroom. We proberen te begrijpen wat er fout loopt in de hersenen en zoeken manieren om het tekort of teveel aan eiwitten in de hersenen te herstellen. Ook de CRISPR-Cas-techniek, waarmee DNA heel nauwkeurig aangepast kan worden, is veelbelovend voor heel wat genetische aandoeningen.”

Not a unicorn

Los van de klinische en wetenschappelijke uitdagingen waar artsen binnen dit domein mee kampen, is het voor patiënten ook een moeilijke situatie om mee om te gaan. “Er is de moeizame zoektocht naar een diagnose, het gebrek aan behandelingen, maar ook het feit dat je bij wijze van spreken de enige in België bent met dit probleem. Het is voor patiënten met een zeldzame aandoening moeilijk om zich ergens bij aan te sluiten. Ze kunnen zich moeilijker verenigen met lotgenoten. Daarom is het des te belangrijker dat er bewustzijn rond deze problematiek gecreëerd wordt. Want deze mensen zijn geen unicorns. Ze bestaan echt en hun problemen zijn reëel.”