Samen een kerstlied zingen, een baby dopen of paaseieren rapen: dat zijn rituelen die we allemaal kennen. Het zijn traditiegebonden momenten waarbij je samen iets doet om verbondenheid uit te drukken. In een ziekenhuis krijgt het woord ritueel een extra betekenis: soms is een ziekenhuisopname een scharniermoment in het leven. Een geboorte, overlijden of ziekte kan ervoor zorgen dat je vertrouwde leven op zijn kop staat. Ziekenhuispastor Eveline Vanderheijden vertelt wat een ritueel op die momenten kan betekenen.
“Soms kun je een belangrijk moment niet uitdrukken in woorden en heb je nood aan iets dat woorden overstijgt. Dat kan een handeling zijn of een symbolisch gebaar. De bekendste ziekenhuisrituelen zijn een doopsel of een ziekenzegening, maar ook de nood aan niet-gelovige rituelen is in opmars. Als iemand stervende is of grote dankbaarheid wil uiten, vinden mensen vaak geen woorden om er uitdrukking aan te geven. Toch voelen ze aan dat er nog ‘iets’ moet gebeuren. Onze ziekenhuispastors denken graag mee na wat dat precies kan zijn.”
Veilige omgeving
Het is verrassend hoe vaak mensen behoefte hebben aan een ritueel. Toch zullen ze er zelden zelf naar vragen. “In een ziekenhuis, waar je plots wordt geconfronteerd met leven, dood, angst of geluk, stellen mensen zich vragen: is er nog iets meer dan dit? Dat noemen we spiritualiteit. Vergelijk het met ademen: je merkt pas op dat je er behoefte aan hebt, als je geen adem meer krijgt.”
Een armbandje als walkietalkie-verbinding met opa
Eveline Vanderheijden
Een ritueel kan heel simpel zijn. Bij de ene familie komen er mooie teksten aan te pas, anderen willen in stilte bij elkaar zijn. “Een ritueel zorgt voor een veilige omgeving om nog iets te kunnen zeggen of doen. Je kan nog even elkaars hand vastnemen en misschien uitspreken hoe graag je elkaar ziet. Of een kruisje geven als je gelovig bent. Het ritueel dat wij maken, komt tot stand aan de hand van verhalen en wensen van de patiënten en hun familie. We doen niet aan bandwerk, maar maken het elke keer op maat van de mensen.”
Een ritueel creëert verbinding: met je pasgeboren kindje, of met iets hoger waarin je gelooft. Eveline: “Ik denk bijvoorbeeld aan een vrouw die net bevallen was van een kindje op neonatologie. De toekomst van de baby was heel onzeker. Een doopsel leek minder gepast omdat een van de ouders niet gelovig was. Uiteindelijk hebben we voor het kindje een krachtzegening gedaan: je wenst je kindje dan alle goeds toe. Verbinding wil ook zeggen dat je zowel het mooie als het moeilijke met elkaar verbindt.“
Verbondenheid
Tijdens de coronapandemie mag de familie soms niet in het ziekenhuis. In het begin van de pandemie ontstond het idee om armbandjes te maken die zowel de zieke als de familie droegen, om zo met elkaar verbonden te blijven.
“Het grote succes van die armbandjes, die we trouwens gaan blijven gebruiken, toont de kracht van een eenvoudig symbool. Een jongetje van wie de grootvader in het ziekenhuis lag, omschreef het armbandje als de walkietalkie die hem met zijn opa verbindt. Ik gaf al armbandjes mee voor huisdieren. Een dochter liet zelfs het armbandje tatoeëren om het nooit meer te verliezen. De overhandiging van zo’n armbandje is op zich al een klein ritueel.”
Ook de nood aan niet-gelovige rituelen is in opmars
Een ritueel kan ook een nieuwe levensfase inluiden, zoals een patiënt op de vooravond van zijn transplantatie of voor een belangrijke operatie. “We doen af en toe een ritueel of gebed voor een operatie. Dan kan het een krachtzegening zijn voor jezelf, om hoop uit te putten, maar ook voor de arts die de operatie gaat doen. In aanloop naar een operatie of diagnose staan heel wat mensen stil bij hun leven. Je blikt vooruit, je blikt terug, je bent bang. Een ritueel kan een veilige manier zijn om die existentiële gevoelens uit te drukken.”
Hoe kunnen patiënten of familieleden laten weten dat ze behoefte hebben aan zo’n bijzonder moment in het ziekenhuis? “Mensen mogen natuurlijk contact opnemen met onze pastorale dienst, maar ze kunnen het ook signaleren aan de verpleegkundige. Ook de kapel van het ziekenhuis is dag en nacht open voor wie daar nood aan heeft. Dagelijks worden daar meer dan 100 kaarsjes gebrand."
"Voor mensen uit een andere cultuur of andere godsdiensten hebben we ook een lijst met contactpersonen voor bijvoorbeeld een islamitisch of joods ritueel. We merken trouwens dat voor een ritueel de taal vaak van ondergeschikt belang is: ook voor wie geen Nederlands spreekt, kunnen we een moment samen organiseren. De kracht van een ritueel is en blijft de verbondenheid.”
(Tekst: Ann Lemaître)
