Elektrische prikkels tegen depressie

Electroconvulsietherapie (ECT) is een behandeling voor ernstige psychiatrische problemen zoals een zware depressie of een psychose. Een patiënt gaat onder volledige narcose en krijgt een gecontroleerde elektrische prikkel, die een ontlading in de hersenen uitlokt.

De therapie bestaat al heel lang: de behandeling werd voor het eerst toegepast in de jaren dertig van vorige eeuw. Artsen stelden toen vast dat patiënten met een zware depressie of een psychose zich beter voelden na een epilepsieaanval. Uit onderzoek blijkt dat ECT de aangroei en samenwerking van nieuwe zenuwcellen stimuleert. Dat kan een van de mechanismen zijn waardoor ECT een positief effect heeft op depressie.
 

Psychiater Pascal Sienaert: “In tegenstelling tot wat we vroeger dachten, maakt een volwassen mens wel degelijk nog nieuwe hersencellen aan. Beweging of antidepressiva kunnen dat proces ook stimuleren, maar bij ECT is de stijging van het aantal hersencellen spectaculair. Toch is die toename van hersencellen niet de enige verklaring waarom ECT werkt. Soms werkt ECT onmiddellijk, bij andere aandoeningen zijn er een paar weken nodig. Vermoedelijk zijn er dus verschillende mechanismes aan het werk.”

Goed nieuws voor oudere mensen is dat ECT bij hen vaker goede resultaten oplevert. “Dat het effect bij ouderen beter is, werd al herhaaldelijk aangetoond. Een van de hypotheses daarvoor is dat er bij ouderen al een soort selectie is wat betreft het type depressie. Zij hebben vaker te maken met een zuivere depressie, dat wil zeggen een depressie die eerder een biologische oorzaak heeft en minder te maken heeft met persoonlijke en contextfactoren. Net die zuivere vorm van depressie valt het beste te behandelen met ECT.”

Bijwerkingen

Elektroconvulsietherapie kan een aantal bijwerkingen hebben. Sommige zijn onschuldig en zijn met een eenvoudige pijnstiller te behandelen, zoals hoofdpijn of spierpijn op de dag van de behandeling. Ook kan een patiënt verward zijn de eerste minuten nadat hij wakker wordt uit de narcose of minder goed onthouden tijdens de kuur met elektroconvulsietherapie.  
 

Maar 5 tot 10 procent van de patiënten krijgt wel ernstige bijwerkingen. Professor Sienaert: “Ze kunnen last krijgen van retrograde amnesie, waarbij ze gaten in hun geheugen krijgen voor dingen die voor de behandeling gebeurd zijn. En hoewel dat op zich geen impact heeft op je functioneren, kan dat heel confronterend en ontredderend zijn. Waarschijnlijk gaat het om zaken die je je herinnerde vlak voor de elektrische prikkels werden toegediend. Op zich is dat een heel boeiend gegeven. Anesthesisten zeggen vaak, voor ze iemand onder narcose brengen: denk aan iets moois. Ik raad mijn patiënten dat nu af.”

Ouderen met dementie

Net omwille van die mogelijke cognitieve bijwerkingen hebben artsen lange tijd gedacht dat ze voorzichtig moesten zijn met ECT bij ouderen, omdat hun hersenen veel kwetsbaarder zijn. Maar die bezorgdheid blijkt onterecht. “Ouderen hebben niet meer cognitieve bijwerkingen bij ECT dan anderen. Integendeel: er is zelfs een kleine groep van ouderen die voor de behandeling geheugenproblemen heeft en na de behandeling een veel beter geheugen krijgt. En die verbetering staat los van het feit of ook de depressie zelf verbetert. 

Ook de ziekte van Alzheimer is geen contra-indicatie voor ECT. De behandeling verhoogt de kans op dementie niet, eerder het omgekeerde is het geval. Bij sommige leeftijdsgroepen neemt de kans op dementie net af na ECT. Dat is waarschijnlijk te verklaren door het feit dat ECT de groei van hersencellen stimuleert.”

Hoe kiezen?

Toch is er ook een kleine groep ouderen bij wie de cognitieve functies wel degelijk achteruitgaan. Professor Sienaert: “Maar wie die bijwerkingen zal krijgen en wie niet, kunnen we helaas nog niet voorspellen. Dat moeten we nu verder onderzoeken.”
Hoe weten artsen dan of ECT bij een bepaalde persoon de juiste behandeling is? “Je komt in aanmerking als je een type depressie hebt waarvan we weten dat de kans groot is dat ze goed reageert op ECT. Dat zijn bijvoorbeeld depressies waarbij we psychomotorische tekenen zien, zoals trager bewegen, of net agitatie of psychotische symptomen.  Heb je een lichtere, langdurige depressie, dan weegt het risico op bijwerkingen veel meer door en zullen we niet snel ECT voorstellen.”
 

(TEKST: Isabelle Rossaert)