Gezonder eten staat vaak hoog op het lijstje van goede voornemens aan het begin van het jaar. Als je daarin slaagt, krijg je lof van familie en vrienden omdat je zo goed volhoudt. Maar wat als gezond eten een obsessie wordt en je overdreven gezond of hypergezond gaat eten? Dokter Charline Denys, psychiater op de afdeling eetstoornissen bij UPC KU Leuven: “Orthorexia nervosa, afgeleid van het Grieks voor ‘juiste voeding’, draait om een obsessieve focus op wat als puur en onbewerkt wordt beschouwd, vrij van pesticiden en andere onzuiverheden.”
Die fixatie kan leiden tot een verstoorde relatie met voedsel en het vermijden van sociale situaties, zoals uit eten gaan of samen zijn met vrienden. Angst voor onbekende voedselbereiding of onduidelijke ingrediënten neemt de overhand. Uiteindelijk kun je door orthorexia nervosa sociaal geïsoleerd geraken. Hoewel de term al in 1997 voor het eerst werd gebruikt, wordt de aandoening nog niet officieel erkend als een aparte eetstoornis. Toch vertoont orthorexia een duidelijke overlap met andere eetstoornissen zoals anorexia nervosa en boulimia nervosa.
“Het draait bij elk van die stoornissen om een hyperfocus op eten. Je legt jezelf regels op en besteedt veel tijd aan je eetplanning, boodschappen doen en koken. Bij orthorexia ligt de fixatie vooral op de kwaliteit en juistheid van voedsel, terwijl bij anorexia en boulimia eerder de hoeveelheid eten en het aantal calorieën centraal staan, meestal met een focus op gewicht en een verstoorde lichaamsbeleving.”
Je kunt echt sociaal geïsoleerd raken
dr. Charline Denys
Influencers en Netflix-docu's
Orthorexia herkennen is soms moeilijk. Heel wat mensen beginnen namelijk met gezonder eten vanuit een onschuldige insteek, zoals overgewicht vermijden of je algemene gezondheid verbeteren. Alleen kunnen die goede bedoelingen soms omslaan in een obsessie.
“Risicogroepen zijn bijvoorbeeld jongeren die nog op zoek zijn naar hun identiteit of mensen met een obsessief-compulsieve stoornis. Ook mensen die beroepsmatig met voeding, uiterlijk of fysieke prestaties bezig zijn, zoals topsporters, dansers, modellen of diëtisten, hebben een hoger risico om orthorexia te krijgen. Ook mensen die een chronische ziekte hebben of willen vermijden, kunnen vatbaar zijn voor orthorexia.”
Opmerkelijk: mannen krijgen even vaak als vrouwen te maken met orthorexia. Dat is anders bij anorexia of boulimia, waar gemiddeld tien keer meer vrouwen aan lijden dan mannen. In de westerse wereld komt orthorexia naar schatting bij ongeveer anderhalf tot drie procent van de bevolking voor, een vergelijkbaar percentage als bij andere eetstoornissen. Dokter Denys wijt het vele voorkomen van orthorexia deels aan hoe de maatschappij nu in elkaar steekt: “Denk aan campagnes tegen overgewicht, de toegenomen aandacht voor de volksgezondheid, zelfzorggoeroes, influencers die allerlei diëten aanprijzen of Netflix-documentaires over voeding. De druk om gezond te eten is vandaag ontzettend groot.”
Strikte regels
Doordat er zo’n grote aandacht is voor gezonde voeding, is het niet abnormaal dat velen zich tegenwoordig beschaamd of schuldig voelen als ze er niet of weinig mee bezig zijn of eens iets ongezonds eten. “Het wordt een probleem als je daardoor een hyperfocus op gezond eten ontwikkelt, waarbij je niet meer van eten kan genieten, allerlei voedingsmiddelen mijdt en er zelfs angstig van wordt. Het systematisch schrappen van producten en voedselgroepen kan zowel mentale als fysieke gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals vitamine- en mineralentekorten met complicaties als bloedarmoede, hormonale disbalans en botafbraak tot gevolg.”
Eetstoornissen zijn complexe aandoeningen die ieders aandacht verdienen en adequaat moeten worden behandeld. “De behandeling van orthorexia nervosa omvat cognitieve gedragstherapie, samen met een geleidelijke blootstelling aan voedingsmiddelen die eerder werden vermeden. Hypergezond eten focust op strikte regels en bepaalde voedingsmiddelen vermijden. In onze afdeling helpen we mensen weer op weg naar een andere mindset rond eten en naar een gevarieerd en gebalanceerd voedingspatroon dat plezier en vrijheid benadrukt in voedselkeuzes. Dat is pas écht gezond eten.”
Het Universitair Psychiatrisch Centrum (UPC) KU Leuven begeleidt personen die kampen met een eetstoornis zoals anorexia nervosa of boulimia nervosa. Het team bestaat uit gespecialiseerde zorgverleners uit heel wat verschillende disciplines.
(Tekst: Evelien Heeren)
