Door kinderen van jongs af aan mee te nemen in het afscheidsproces, leren ze op een gepaste manier met verlies om te gaan. Toch schermen volwassenen kinderen soms af van de harde realiteit. Dat doen we soms uit onmacht, onwennigheid, voorzichtigheid of in de hoop dat het meeste aan hen voorbijgaat.
“Hoe goedbedoeld die aanpak ook mag zijn, kinderen hebben net als volwassenen de nood om afscheid te nemen van hun dierbare”, vertelt Karen Vandenabeele, klinisch psycholoog in UZ Leuven. “Kinderen begrijpen vaak meer dan we denken. Ze hebben behoefte aan antwoorden op hun vragen, zoals wat er precies met hun familielid zal gebeuren. Geef eerlijk antwoord op die vragen, zonder hen te overladen met details, en betrek hen bij het afscheid nemen. Samen kun je op zoek gaan naar een aanpak die juist voelt. Een gedicht schrijven om voor te dragen tijdens de begrafenis, mee op bezoek gaan naar de palliatieve afdeling of samen een herinneringsdoosje knutselen met foto’s en kleine aandenkens: het zijn allemaal manieren om kinderen actief te betrekken.”
Emoties delen
Kinderen en jongeren rouwen op verschillende manieren, afhankelijk van hun leeftijd en ontwikkelingsfase. Zo heeft een kleuter nog een beperkt begrip van de dood, terwijl tieners meer besef hebben van de eindigheid van het leven. Dat vraagt om een aanpak die aansluit bij hun specifieke belevingswereld. “Het is belangrijk om die verschillen te erkennen en er rekening mee te houden. Voor jonge kinderen is het bijvoorbeeld belangrijk om de situatie op een eenvoudige en concrete manier uit te leggen. Kinderen in de lagere school stellen vaak heel praktische vragen zoals: ‘Opa is zo dun geworden. Waarom eet hij niet gewoon wat meer?’ Tieners daarentegen vragen zich soms plots af wat de zin van het leven is wanneer ze geconfronteerd worden met de dood.”
Kinderen helpen bij het verwerken van hun gevoelens kan op heel wat manieren. Doe-activiteiten zoals knutselen kunnen daarbij helpen. “Samen een armbandje maken of een boek lezen biedt kinderen niet alleen de kans om zich te uiten, maar ondersteunt hen ook in het delen van hun ervaringen en emoties. Om die aanpak binnen onze zorg te integreren, hebben we in UZ Leuven bijvoorbeeld een kinderkoffer met knutselspullen en boekjes. Het is een laagdrempelig middel om kinderen actief te betrekken bij het ziekteproces.”
Kinderen begrijpen vaak meer dan we denken
Karen Vandenabeele
Gevoel van controle
Behalve je kind betrekken bij het palliatieve proces, is het ook belangrijk om toe te werken naar het moment van afscheid. Kinderen hebben, net als volwassenen, baat bij een goede voorbereiding. “Leg kinderen op een rustige manier uit wat hen te wachten staat, zoals het feit dat opa naar het einde toe meer en meer zal slapen of soms even kan stoppen met ademen. Zo voorkom je onverwachte schokken en geef je hen een gevoel van controle in een situatie die anders heel overweldigend kan zijn.”
Op het moment waarop je als ouder een moeilijke boodschap brengt aan je kind, kan het gebeuren dat je zelf ook iets van je emoties laat zien. “Dat kan gerust iets waardevols zijn. Zie het als een kans om te tonen dat emoties zoals verdriet of frustratie normaal zijn. Door zulke zaken niet weg te stoppen, geef je kinderen onrechtstreeks belangrijke levenslessen mee over de kracht van verbondenheid. Samen verdriet delen kan de pijn verzachten en helpt kinderen te beseffen dat ze er niet alleen voor staan.”
Tegelijkertijd is het belangrijk dat je als volwassene beseft dat je de begeleiding van je kind niet alleen hoeft te dragen. “Weet dat je er niet alleen voor staat”, besluit Karen. “Doe een beroep op je netwerk of schakel gerust hulp in van een sociaal werker, pastor of psycholoog op de afdeling.”
Tips voor ouders en naasten
- Luister naar de vragen van je kind: stel jezelf open voor hun zorgen, hoe praktisch of vreemd die ook mogen lijken.
- Respecteer hun manier van rouwen: elk kind verwerkt verlies op een eigen manier, of het nu door te praten, te spelen of zich tijdelijk terug te trekken is.
- Neem ze mee, maar zo veel mogelijk op hun eigen tempo. Vraag waar zij nood aan hebben, doe gerust zelf enkele suggesties.
- Houd rekening met leeftijd: pas je communicatie en ondersteuning aan op basis van de ontwikkelingsfase van je kind.
Meer info en tips vind je hier. Je vindt er ook de brochure 'Neem me mee, ik hoor erbij', met praktische tips per leeftijdscategorie.
(Tekst: Hanne Akkermans)
