1957: borstcompressie
De eerste mammografieën dateren van 1910, maar de beeldkwaliteit liet toen nog te wensen over. Radiologen moesten in die tijd ook veel röntgenstraling op de borststreek gebruiken om een beeld te kunnen maken. Dat veranderde dankzij een aantal nieuwe ontwikkelingen, zoals de borstcompressietechniek. “Je hebt in een borst vetweefsel en klierweefsel. Op een mammografie zie je het vetweefsel zwart en het klierweefsel wit. Jammer genoeg kan een tumor ook een witte kleur krijgen op het mammobeeld, waardoor hij dus moeilijk te onderscheiden is van het normale borstklierweefsel. Maar als je de borst samendrukt, duw je het klierweefsel uit elkaar. En omdat de tumormassa meestal harder is, laat die zich niet zomaar wegdrukken en wordt hij duidelijker zichtbaar. Vandaag weten we dat het samendrukken van de borst en de juiste positionering noodzakelijk zijn om zo scherp mogelijke beelden te maken met een zo laag mogelijke stralingsdosis.”
2001-2002: georganiseerde screening
Sinds 2001 kunnen alle Belgische vrouwen tussen 50 en 69 jaar tweejaarlijks volledig gratis een mammografie laten uitvoeren in het ziekenhuis, in medische centra, bij privéradiologen of in een van de vier mammobielen in België. Minstens twee radiologen beoordelen de beelden onafhankelijk van elkaar. De radiologische diensten waar de screeningsonderzoeken plaatsvinden, moeten aan hoge kwaliteitseisen voldoen.
“Het vraagt een hele organisatie en het kost de gezondheidszorg veel geld, maar de georganiseerde screening maakt een enorm verschil. Voor elke duizend vrouwen die hun borsten laten screenen, vinden artsen ongeveer zes borstkankers in een eerste ronde. Het is dus jammer dat maar 60 procent van de vrouwen die uitgenodigd worden de screening laten doen. Sommigen denken ten onrechte dat een screening niet nodig is, bijvoorbeeld omdat borstkanker niet in de familie zit, omdat ze nergens last van hebben of omdat ze bang zijn dat het onderzoek erg pijnlijk is. Goede informatie is belangrijk bij je keuze: spreek er dus zeker over met je arts als je met vragen zit.”
Jammer dat maar 60 procent aan de georganiseerde screening meedoet
dr. Machteld Keupers
2003: overgang naar digitaal
Sinds 2003 maken radiologen digitale beelden van je borst. Vroeger werden mammo’s op film afgedrukt en boven een lichtbak bekeken. Nu kunnen de radiologen dankzij digitale foto’s het beeld ook digitaal vergroten. Door de overstap naar digitale mammografie is de stralingsdosis sterk gedaald en is de beeldkwaliteit behoorlijk verbeterd. Bij een mammografie is het bovendien belangrijk om te kunnen vergelijken met beelden van een, drie of vijf jaar eerder, om de evolutie te zien. Want soms groeit zo’n tumor traag. Door de stap naar digitale beelden kunnen artsen alle beelden ook makkelijker bewaren.
2015: de stap naar 3D
Sinds bijna tien jaar zijn alle mammotoestellen in UZ Leuven uitgerust met de 3D-techniek. Een gewone mammografie geeft een 2D-beeld. Bij 3D beweegt de röntgenbuis in een halve cirkel over de borst. “Daardoor kunnen we als het ware door het klierweefsel scrollen, schijfje per schijfje. Als er een tumor of een verkalking zit, zullen we die beter van de rest kunnen onderscheiden.”
2024: mammografie met contrastvloeistof
Sinds kort gebruikt UZ Leuven ook de goednieuwe CEM-techniek op een mammografietoestel. CEM staat voor Contrast Enhanced Mammography. Daarbij spuiten de radiologen een jodiumhoudend contrastmiddel in de ader alvorens een mammografie te nemen. Die vloeistof zorgt ervoor dat letsels in de borst kleuren en dus nog beter te onderscheiden zijn van het gewone borstklierweefsel.
“We spuiten contrastmiddel in, nemen een foto met lage energie en een foto met hoge energie en herwerken dat, zodat we een beeld krijgen met de letsels die kleuren. Bij een CEM is de stralingsdosis hoger dan bij een 2D-beeld, maar nog altijd binnen de aanvaardbare limieten. Daarom gebruiken we de techniek enkel om een diagnose op punt te stellen. Voor de gewone borstkankerscreening komt CEM momenteel nog niet in aanmerking.”
Borstkanker in cijfers
2%
van de borstkankers heeft een erfelijke oorzaak.
20%
van de vrouwen met borstkanker heeft een familiale belasting: andere familieleden hebben ook borstkanker, maar er kan geen erfelijke factor aangetoond worden.
12%
van alle vrouwen in België krijgt in de loop van haar leven borstkanker.
11.192
Vlaamse vrouwen kregen in 2022 een nieuwe diagnose van borstkanker.
82%
van die vrouwen is 50 jaar of ouder.
92,6%
van de vrouwen die borstkanker krijgen, is nog in leven vijf jaar na de diagnose (*).
*Dit zijn gemiddelde cijfers. De individuele prognose hangt af van het stadium waarin de ziekte zich bevindt bij de diagnose.
De toekomst: AI en individuele aanpak
In de medische wereld maakt AI overal zijn opmars. Ook bij het interpreteren van mammografieën zal artificiële intelligentie in de toekomst een rol spelen. Screening naar borstkanker is altijd een balans tussen niet te veel vals positieve resultaten, die voor onnodige angst zorgen, en niet te veel vals negatieve resultaten, waarbij je een kanker mist.
Dokter Keupers: “Je wil niet onnodig veel mensen opzadelen met bijkomende onderzoeken of biopsies die angst veroorzaken. Maar je wil ook zo weinig mogelijk verdachte letsels missen. En idealiter zelfs al het voorstadium van kanker opsporen. Om die moeilijke balans te bewaren, loopt wetenschappelijk onderzoek over hoe AI een rol kan spelen in de borstkankerscreening. Momenteel zijn er veel verschillende AI-systemen op de markt, maar om het ook effectief in gebruik te nemen in de georganiseerde borstkankerscreening is nog meer onderzoek nodig.”
De voorbije 20 jaar was het enige criterium om aan de georganiseerde borstkankerscreening te mogen deelnemen de leeftijd (50-69 jaar). Maar leeftijd is slechts een van de risicofactoren om borstkanker te ontwikkelen. “Een meer gepersonaliseerde screening die rekening houdt met meerdere risicofactoren, zoals familiale belasting of zeer dicht borstklierweefsel, zou dan bepalen dat vrouwen met een lager risicoprofiel minder frequent een screening krijgen. Voor hoogrisicovrouwen kunnen bijvoorbeeld bijkomende beeldvormingstechnieken worden toegevoegd, zoals een echografie of een MRI. Onderzoek is volop aan de gang om te kijken of zo’n gepersonaliseerde screening ook leidt tot een betere overleving, meer levenskwaliteit en een lagere kostprijs voor de gezondheidszorg.”
(Tekst: Ruben Nollet)
