Age is just a number, zei een actrice ooit. Daar zit een bron van waarheid in, volgens prof. dr. Johan Flamaing, diensthoofd geriatrie in UZ Leuven. De biologische leeftijd van 80 of 90 staat niet per definitie gelijk aan ziektes of overlijden. “Wij spreken in de geriatrie liever over de reserve die een persoon heeft. Voor alle mensen ligt de piek van hun vermogen rond de leeftijd van 30 jaar: longvolume, orgaan- en hersenfuncties zijn dan op hun hoogtepunt. Daarna zal iedereen die reserve beginnen te verliezen, maar niet aan hetzelfde tempo. Sommigen slagen erin hun reserve tot ver in hun tachtiger jaren te handhaven, anderen gaan sneller achteruit.”
Fatale klap
Een op de twee tachtigplussers heeft vier of meer chronische ziektes tegelijkertijd. Hart- en vaatziekten, dementie, diabetes, osteoporose en artrose komen het vaakst voor bij ouderen. Maar wat zijn bij hen de meest voorkomende oorzaken van overlijden?
“Al jarenlang zijn dat hart- en vaataandoeningen en dementie, maar we zien verschuivingen. COVID-19 nestelde zich de afgelopen jaren op de tweede of derde plaats als belangrijkste doodsoorzaak, vooral in de woonzorgcentra.” Feit is dat een oudere meestal niet aan een enkele aandoening sterft. Vaak is het een combinatie van factoren, zoals een verzwakte gezondheid door meerdere chronische ziekten en een bijkomend probleem dat hen de fatale klap geeft. Bij mensen met een kleinere reserve kan een val, een infectie of zelfs een kleine medische ingreep er te veel aan zijn.
Honderd jaar oud worden is tegenwoordig geen uitzondering meer. Vrouwen leven sowieso langer dan mannen. Gemiddeld worden vrouwen in België momenteel 84 jaar, tegenover 79,5 jaar voor mannen. Maar omdat vrouwen ouder worden, hebben ze ook meer kans op chronische ziektes. Jeanne Calment uit Frankrijk, die 122 jaar was toen ze in 1997 overleed, is tot nu toe de oudst bekende persoon. “Jeanne zag pas op hogere leeftijd haar reserve slinken. De genen spelen daarbij zeker een rol: je hoort wel vaker over broers en zussen die heel oud worden. Ook de levensstijl is belangrijk: gezonde voeding, blijven bewegen en regelmatige sociale contacten zijn de drie belangrijke pijlers. En verder is het een kwestie van geluk hebben. Je kan pech hebben en een ziekte als kanker krijgen, waardoor je een kwetsbaarder profiel ontwikkelt.”
Soms nemen we de autonomie van oudere mensen te snel af
prof. dr. Johan Flamaing
Alert blijven
Kwaaltjes horen bij het leven van een tachtigplusser, maar hoe kunnen we inschatten of onze ouders of grootouders beginnen achteruit te gaan? “Een belangrijk aandachtspunt is zelfredzaamheid in de eigen leefomgeving. Hou in de gaten of de oudere persoon nog in de tuin werkt, naar de winkel gaat of trappen op en af loopt. Als geriater kijken we allereerst naar een eventuele achteruitgang in het fysieke functioneren. Als iemand ziek is en een behandeling moet krijgen, wil je kunnen inschatten of de oudere erna zijn zelfstandigheid weer kan oppikken.”
Daarnaast is het geestelijk functioneren een indicatie. “Zijn ze nog even goed mee met het nieuws, lezen ze nog iets? Hebben ze het moeilijker met rekeningen betalen of administratie? Zijn er stemmingswisselingen die er voordien niet waren? Dat zijn zaken die kunnen wijzen op geestelijke problemen als dementie of een depressie.”
Denkshift
Geriaters pleiten momenteel bij de Vlaamse en federale overheid voor een nationale screening om kwetsbare ouderen veel vroeger te kunnen opsporen. “We gaan pas naar de dokter als er een probleem is, maar veel beter is het om die te voorkomen. Een te hoog gewicht, een zittend leven, last krijgen van je geheugen: zoiets zouden we via de huisarts beter moeten kunnen opsporen om vroeger in te grijpen. Dat vraagt een grote investering, maar de winst op het vlak van volksgezondheid en kosten van de gezondheidszorg zou enorm zijn.”
Het vraagt ook wel een denkshift bij de ouderen zelf. “Oud zijn wordt te snel geassocieerd met zorg aan huis, een poetshulp ... Dat kan nodig zijn, maar soms nemen we de autonomie van oudere mensen te snel af. Als ze dan een infectie krijgen of een val maken, gaan ze dieper door hun reserves en is het herstel moeilijker. Daarom is het ontzettend belangrijk om zo lang mogelijk actief te blijven, sociaal, geestelijk en fysiek. Een gezond gewicht, voeding, beweging en niet roken zijn de belangrijkste factoren waarmee we hart en bloedvaten gezond houden en de kans op bepaalde kankers kunnen beïnvloeden. Dansen is ideaal: het is beweging, houdt je brein fit én het is een sociale activiteit.”
Onderzoek
In UZ Leuven doen geriaters heel wat onderzoek naar ouder worden. Kunnen we het ontstaansmechanisme van kwetsbaarheid verklaren? Kunnen we die kwetsbaarheid behandelen of voorkomen? “Heel interessant is het onderzoek naar de bekende blue zones in de wereld: dat zijn streken waar mensen opvallend veel ouder worden en die heel wat elementen gemeenschappelijk hebben. Misschien vinden we met die informatie ooit een mogelijkheid om langer en vooral gezonder te leven.”
Daarnaast gebeurt er ook uitgebreid onderzoek naar spierkracht op hoge leeftijd. “Ook iemand van in de tachtig kan nog spierkracht opbouwen. Het is fascinerend om te zien dat fysieke spiertraining, gecombineerd met eiwitinname, op oudere leeftijd goede resultaten geeft.” Dat toonde ook een doctoraatsonderzoek in het revalidatiecentrum Pellenberg van UZ Leuven aan: dankzij een begeleide revalidatietraining herstelden en functioneerden ouderen na een heupoperatie of hersenverlamming beter.
Over 10 jaar verwachten we dubbel zoveel tachtigplussers als vandaagprof. dr. Johan Flamaing
Wereldrecordhouders lang leven
Zelf is professor Flamaing vooral bezig met onderzoek naar zorg voor ouderen in de toekomst. “De enorme groei van de oudere bevolking vraagt ook nieuwe manieren van werken, in samenwerking met huisartsen, woonzorgcentra en thuiszorg. Geriatrische zorg kijkt naar een persoon in zijn geheel, niet enkel naar zijn ziekte. Die nieuwe zorgmodellen bestuderen we: wat werkt, wat werkt niet? We vergelijken de situatie van nu met de nieuwe modellen en zien of het effect heeft op de ligduur in ziekenhuizen, de sterfte bij ouderen of hun zelfredzaamheid thuis. En we gaan berekenen hoeveel dat zal kosten, zodat we met cijfers het belang van die nieuwe manier van werken kunnen aantonen.”
Hoe oud worden we in de toekomst? “De babyboomers, een enorme grote groep mensen geboren na de Tweede Wereldoorlog, zullen de komende jaren de vergrijzing pijlsnel doen toenemen. Over tien jaar verwachten we dubbel zoveel tachtigplussers als vandaag. Maar vanaf 2040 of 2050 voorspellen we een minder uitgesproken toename van de oudere populatie. In Amerika zien we nu al dat obesitas en een zittend leven de levensverwachting eerder doen dalen. Tegelijkertijd zijn er andere landen, zoals Japan, die de wereldrecordhouders gaan worden van een lang en gezond leven. Mensen die gezond leven krijgen er een betere verzekering en bedrijven stimuleren hun werknemers echt om actief te zijn. Preventie is daar meer ingeburgerd en dat is duidelijk zichtbaar aan de gezondheid van de Japanse tachtigplussers.”
(Tekst: Ann Lemaître)
