De emo-kant van overgewicht

Ook al is er in de maatschappij de laatste tijd meer aandacht voor body positivity, op obesitas rust nog altijd een stigma. “Body positivity is zeker een goede zaak”, zegt Amber Van den Eynde, die als psycholoog bij het obesitas­centrum van UZ Leuven mensen met obesitas begeleidt. “Ook mensen met overgewicht moeten zich mooi kunnen kleden en zich goed in hun vel kunnen voelen. Het is positief dat ze van hun negatief zelfbeeld verlost raken. Tegelijk mag het gevaar van obesitas niet ge­minimaliseerd worden, want het brengt veel gezondheids­risico’s met zich mee: diabetes, hart- en vaat­ziekten, bepaalde kankers … De beste reden om te vermageren is dan ook dat je je gezonder en fitter gaat voelen.”

Schaamte en schuldgevoelens

“Het schaamtegevoel bij mensen met overgewicht is vaak groot. En dat gevoel projecteren ze op de buitenwereld. Gaan ze op restaurant of eten ze een ijsje op straat, dan voelen ze zich bekeken en beoordeeld. Dan horen ze mensen rondom hen al denken: waarom eet die nu nog een ijsje? Vaak maken ze dat in hun hoofd veel groter dan het is. Als mensen hen aankijken, denken ze meteen dat dat vanwege hun overgewicht is.”

Die schaamte heeft een enorme impact op hun sociaal leven. “Veel patiënten verstoppen zich. Hoe meer uitgesproken de obesitas is, hoe meer ze zich terugtrekken uit sociale contacten. Ze willen bijvoorbeeld niet naar schoolreünies omdat mensen gaan zien hoeveel ze zijn bijgekomen. Of ze gaan niet solliciteren voor een hogere functie omdat ze denken: ze gaan me toch niet willen door hoe ik er uitzie.”

Ook kampen mensen met obesitas vaak met schuld­gevoelens, vooral tegenover hun kinderen en partner. “Ze voelen zich schuldig omdat ze zich geen fitte moeder of vader voelen voor hun kinderen. Of omdat hun partner zich ongerust maakt over hen. Of omdat ze door hun obesitas hulpbehoevend zijn geworden. Een patiënt vertelde me: ik ging met mijn kinderen naar het pretpark en kon niet in de attracties omdat ik te dik was. Zulke momenten zijn vaak een aanleiding om bij ons obesitascentrum hulp te komen zoeken.”

Die schuldgevoelens zijn voor alle duidelijkheid niet terecht. “Het is voor sommige mensen nu eenmaal moeilijker dan voor andere om hun gewicht onder controle te houden. Vaak willen mensen met obesitas wel afvallen, maar lukt het gewoon niet.”

Vicieuze cirkel

Niet verwonderlijk dus dat er meer depressies voorkomen bij mensen met overgewicht. “Depressie kan zich uiten in verminderde eetlust, maar ook in het omgekeerde: dat je net meer gaat eten, vooral comfortfood. Ben je depressief, dan heb je ook minder zin om te bewegen. Tegelijk ben je met overgewicht sneller moe, voel je je futlozer. Mensen merken dat ze minder goed kunnen sporten en geven het op. 

Het is een vicieuze cirkel: het is niet gemakkelijk om je in te zetten voor gezonde voeding en lichaamsbeweging als je je neerslachtig voelt. En dan is er nog het fenomeen van het jojo-effect: bij elk dieet start je met een hoger gewicht dan bij het vorige. Dat is enorm demotiverend. Het probleem is dat bij veel diëten geen rekening gehouden wordt met de emotionele kant.”

Omgaan met emoties

Leren omgaan met emoties is net een belangrijke sleutel als je streeft naar een gezonder gewicht. “Emoties verdwijnen na een tijd vanzelf. Maar als we een heel heftige emotie hebben, willen we daar snel vanaf. Door iets lekkers te eten, daalt die emotie pijlsnel. Ons lichaam maakt dan namelijk allerlei gelukshormonen aan, zoals dopamine en serotonine. Eten geeft kort een biologisch shotje geluk. Je wordt dus beloond. Maar daarna komt er weer een nieuwe emotie. Je voelt je bijvoorbeeld schuldig.”

Waar het op aankomt, is andere mechanismes ontdekken om met hevige emoties om te gaan. “De vraag is: wat heb je nodig zodat die heftige emotie weer gaat zakken? In plaats van naar lekker eten te grijpen, kan je bijvoorbeeld andere kleren aantrekken om een overgang tussen werk en privé te maken, of een douche nemen om de emoties weg te spoelen, een wandeling maken, een vriend of vriendin opbellen. In het obesitascentrum moedigen we mensen aan om zelf zaken uit te proberen.”

Schrijf het op

Een voedingsdagboek bijhouden werkt ook goed om grip te krijgen op emo-eten. “We vragen mensen te noteren wanneer ze eten, in welke context, welke emotie eraan voorafgegaan is. Zo kunnen we patronen en gewoontegedrag in kaart brengen waar we dan verder mee aan de slag kunnen. Onderzoek wijst uit dat mensen die zo aan zelfmonitoring doen tot 5 procent meer kunnen vermageren. Dat je je eetmomenten moet noteren, is ook een rem. Je wacht al eens met snoepen omdat je het dan weer moet opschrijven.”

Ook bij een maagverkleining is leren omgaan met emoties belangrijk. “Plots verandert er heel veel. Eten bij emoties kan vaak niet meer en soms komen mensen dan in een moeilijke situatie terecht met zwaarmoedigheid of soms zelf verslavingen tot gevolg. Ook in dat geval is een goede psychologische begeleiding nodig.”

Realistische verwachtingen

Een belangrijk aspect van de psychologische begeleiding bij obesitas is mensen een gezonde relatie met eten aan te leren. “Het is niet zo dat je dieet om zeep is als je eens een stuk chocolade eet. Waar het op aankomt, is net te leren genieten van dat kleine stukje chocolade om te vermijden dat je er ineens te veel van gaat eten. Maar belangrijker nog is dat we mensen helpen realistische verwachtingen te hebben over vermageren. Sommigen verwachten dat alles in hun leven beter zal gaan zodra ze minder wegen. Ze denken dan bijvoorbeeld dat hun relatie vanzelf uit het slop zal raken als die fout zit. Dat is niet zo. En soms kunnen die te hoge verwachtingen tot teleurstelling en zelfs een depressie leiden.”

Gezondheid eerst

Een betere gezondheid is daarom de beste motivatie om te vermageren. Je weer fitter, energieker voelen, kunnen sporten, kunnen doen wat je wil zonder dat je gewicht je belemmert. En het goede nieuws is dat je daarvoor niet extreem hoeft te vermageren. “Stel jezelf kleine doelen. 5 tot 10 procent van je gewicht verliezen levert al een grote gezondheidswinst op, bijvoorbeeld voor aandoeningen als diabetes of slaapapneu. 10 procent vermageren is een heel haalbaar en nuttig doel. Alle extra gewichtsverlies is voor de patiënt vaak welkom, maar voor zijn gezondheid niet altijd nodig.”

(Tekst: Isabelle Rossaert)