Geen woorden meer

Begin dit jaar kwam er groot nieuws uit Hollywood: Bruce Willis stopt met acteren. De reden? De acteur lijdt aan afasie, een stoornis waardoor hij moeite heeft met taal. En hij is niet alleen. Wereldwijd zijn er zowat 5 miljoen mensen die ermee te maken hebben, elk hebben ze hun eigen verhaal. Het is ook niet moeilijk om te begrijpen hoe groot de impact op je leven is als je plots niet meer in staat bent om je uit te drukken zoals je zou willen. We zijn tenslotte sociale wezens, en taal is ons belangrijkste communicatie-instrument.

Hersenletsels

Afasie is een taalstoornis waar je niet mee geboren wordt. “Afasie is het gevolg van een hersenletsel op het moment dat je taal al verworven hebt”, zegt logopedist Dorien Geeurickx. Ze werkt onder meer op de stroke-unit van UZ Leuven, de afdeling waar patiënten behandeld worden vlak na een beroerte. Beroerte is met voorsprong de vaakst voorkomende oorzaak van afasie, naast hersenletsels door een valpartij of verkeersongeval, hersentumoren en hersen­ontstekingen. Ook degeneratieve aandoeningen, zoals de ziekte van Alzheimer of andere vormen van dementie, kunnen afasie veroorzaken. 

“Om afasie te begrijpen, moet je eerst weten hoe taal georganiseerd is in onze hersenen. Bij de meeste mensen gebeurt dat vooral in de linkerhersenhelft. De rechterhersenhelft heeft een ondersteunende functie. Wanneer er een acuut letsel is in de hersenen, kan dat leiden tot een taalstoornis.”

Taalscreening

De stoornis kan verschillende vormen aannemen, afhankelijk van de oorzaak, plaats en grootte van het hersenletsel. Afasie valt het meest op wanneer iemand niet meer kan spreken of schrijven, maar er zijn nog heel wat andere vormen van de aandoening. Taal omvat ook lezen en begrijpen, en ook die vaardigheden kunnen verstoord raken. Bovendien is afasie niet bij iedereen even opvallend. “Soms lijkt het alsof iemand op het eerste gezicht nog perfect begrijpt wat je zegt. Maar het is mogelijk dat dat enkel geldt bij eenvoudige gesprekken. Wanneer we vervolgens complexer taalbegrip onderzoeken, stellen we dan toch een probleem vast.”

Het testproces bestaat in eerste instantie uit een screening, die bedoeld is om in te schatten of iemand effectief aan afasie lijdt. Verschillende opdrachten moeten duidelijk maken waar het probleem zich situeert. “Taal bestaat uit meerdere systemen. Je hebt taalinhoud, klankproductie en zinsbouw. Als iemand ‘tafel’ zegt in plaats van ‘stoel’, zit het probleem bij de inhoud, de betekenis van de woorden. Als een persoon ‘spoel’ zegt in plaats van ‘stoel’ heeft het te maken met klankvorming. Het kan ook dat ze een zin als ‘de jongen wordt gevolgd door het meisje’ niet juist kunnen interpreteren. Dat is dan zinsbouw.”

Logopedie

Bij elke persoon met afasie is de situatie anders en is er dus ook een specifieke behandeling nodig. Die brengen Dorien en haar collega’s zo precies mogelijk in kaart. Het is hoe dan ook essentieel om snel in te grijpen, met name bij een beroerte. Soms kan een medische interventie de hersenen herstellen. “Hersenen zijn erg flexibel. Als de taalgebieden te zwaar zijn aangetast, kunnen gebieden rondom het letsel of zelfs elders in de hersenen de taken overnemen. Logopedie speelt daarbij een belangrijke rol.”

Maar niet alle vormen van afasie zijn even succesvol behandelbaar. Bij een degeneratief proces zoals de ziekte van Alzheimer is de taalstoornis niet omkeerbaar. Toch kan ook daar logopedie helpen. Je kunt strategieën aanleren om, ondanks je taalprobleem, toch zo goed en zelfstandig mogelijk te kunnen communiceren met de omgeving.

Mensen rondom een patiënt kunnen trouwens zelf hun steentje bijdragen. “We weten hoe belangrijk het is dat we de familie goed informeren. Hier in het ziekenhuis geven we de patiënt en zijn familie alle informatie mee over wat het probleem precies is, wat de patiënt wel nog kan en wat de mogelijkheden zijn voor verdere revalidatie.” 

Een paar algemene tips zijn: zorg voor een rustige omgeving met zo weinig mogelijk achtergrondlawaai, gebruik geen al te complexe taal maar hou het bij eenvoudige zinnen of ja-neevragen en laat de patiënt voldoende tijd om een antwoord of respons te geven. Het zijn kleine zaken die kunnen helpen om met de moeilijke mentale situatie om te gaan.

(Tekst: Ruben Nollet)