Ongetwijfeld zag je al eens een detectivereeks waarbij rechercheurs een lichaam en sporen onderzoeken om een moord op te lossen. In het echte leven gaat het er vaak net zo spectaculair aan toe. Wetsdokters en andere experten van UZ Leuven spelen daarin een belangrijke rol. Ons ziekenhuis heeft al jaren een sterke expertise in forensische geneeskunde.
Elk jaar worden er in België meer dan 100 moorden geregistreerd. Bij een gewelddadig of verdacht overlijden wordt eerst de buitenkant van het lichaam geïnspecteerd. Als daarmee niet alle vragen over de oorzaak of omstandigheden van het overlijden zijn beantwoord, volgt meestal een autopsie. Dat kan je vergelijken met een inwendige ingreep waarbij het lichaam zorgvuldig wordt opengesneden, uitgebreid onderzocht en weer gesloten.
Met ons werk proberen we de doden een stem te geven
Walter Coudyzer
De wetsdokters van UZ Leuven worden bijna dagelijks opgeroepen om een ongewoon sterfgeval ter plaatse te onderzoeken. Jaarlijks voeren ze ongeveer 200 autopsies uit voor overlijdens in verdachte omstandigheden, maar ook bij bijvoorbeeld ongevallen of rampen.
CSI Leuven
Naast de klassieke autopsie, doen onderzoekers in UZ Leuven steeds vaker een zogenaamde virtuele autopsie, waarbij ze werken met 3D-beelden van een CT-scan met röntgenbeelden.
Walter Coudyzer van de dienst radiologie in UZ Leuven stond mee aan de wieg van die toepassing. “In 2007 rijpte het idee bij mij en een patholoog van onze dienst forensische geneeskunde. Toevallig kwamen we elkaar tegen op een trouwfeest en raakten we aan de praat. Tegen het buffet hadden we al een heel plan opgesteld over hoe radiologische beeldvorming kan bijdragen aan forensisch onderzoek."
"Amper een paar weken later volgde helaas onze eerste zaak, toen het lichaam van de vermiste Annick Van Uytsel werd gevonden in het kanaal. Zij kreeg de eerste virtuele autopsie. Jaren later werden onze 3D-beelden getoond in de rechtszaak tegen Ronald Janssen. Onze medewerking aan het onderzoek werd zo geapprecieerd door het parket dat onderzoeksrechters en procureurs ons sindsdien spontaan vragen naar beeldvorming bij verdachte overlijdens.”
Het radiologisch team dat de virtuele autopsiebeelden maakt, noemt zichzelf Crime Scene Investigation Leuven, kortweg CSI Leuven. Het bestaat ondertussen uit meer dan twintig mensen. Gemiddeld maken ze drie tot vier keer per week beelden van een overledene. “De virtuele autopsie kan dingen ontdekken die niet thuishoren in het lichaam, maar bij een klassieke autopsie mogelijk gemist worden”, vertelt Walter.
“Luchtbellen in het hart kunnen bijvoorbeeld wijzen op een dodelijke luchtembolie: die bellen verdwijnen eens het lichaam is opengesneden, maar op een scan kun je ze nog zien. Beelden kunnen ook oudere letsels of breuken aantonen, wat vermoedens van bijvoorbeeld kindermishandeling kan bevestigen. Ook afgebroken mespunten of andere metalen voorwerpen ontsnappen niet aan de scan.”
Digitale reconstructie
“Virtuele beelden van het lichaam helpen om het misdrijf te reconstrueren tijdens het forensisch onderzoek. Het geeft ons veel voldoening als achteraf blijkt, wanneer de verdachte bekend heeft, dat het bijna exact zo gebeurd is als wij voorspeld hadden. Met ons werk proberen we de doden een stem te geven.”
En de virtuele autopsie brengt nog meer voordelen met zich mee. “Verder onderzoek kan gebeuren op de beelden in plaats van op het lichaam zelf, waardoor het lichaam sneller kan worden vrijgegeven voor de uitvaartdienst. En in plaats van bloederige foto’s kunnen de röntgenbeelden getoond worden in de rechtbank, wat respectvoller en minder shockerend is.
Soms is een virtuele autopsie sluitend, maar meestal blijft een echte autopsie nodig: pathologen halen veel informatie uit geuren en kleuren. Ze herkennen zelfs bepaalde gifstoffen aan de geur. Dus onze expertises zijn zeker complementair en versterken elkaar.”
Andere belangrijke toepassingen van autopsie via radiologische beelden zijn de opleiding van toekomstige artsen, waar virtuele beelden steeds vaker gedoneerde lichamen en proefdieren vervangen. Ook onderzoek naar de optimale dosis aan röntgenstralen om hoge kwaliteitsbeelden te bekomen gebeurt via virtuele autopsie.
Identificatie
Het gaat trouwens niet altijd om verdachte overlijdens: ook bij slachtoffers van verkeersongevallen of aanslagen kan een virtuele autopsie nuttig zijn, bijvoorbeeld ter identificatie. “Een persoon identificeren gebeurt vaak op basis van de tanden, maar bij zwaar toegetakelde of verkoolde lichamen kunnen die afbrokkelen bij aanraking. Een virtuele autopsie laat toe om eerst waardevolle beelden te maken die verder digitaal worden onderzocht."
"Zo werden alle overleden slachtoffers en daders van de aanslagen op de luchthaven van Zaventem in 2016 naar hier overgebracht en door ons team geïdentificeerd in minder dan 48 uur. Onze efficiënte aanpak werd wereldwijd geprezen en leverde ons zelfs aandacht op van de FBI, wat toch bewijst hoe uitzonderlijk onze expertise hierin is.”
Wist je dat ...
-
... Leuven een eeuwenlange geschiedenis heeft in autopsies?
Walter: “Vesalius deed hier in de 16e eeuw al dissecties en legde zo de basis van de moderne anatomie. Hij gebruikte lichamen van ter dood veroordeelde misdadigers die hij van de zogenaamde Galgenberg haalde. En straf genoeg is dat precies waar we nu zitten: vandaag heet die plek Gasthuisberg.”
-
... er ook heel wat innovaties lopen in digitaal sporenonderzoek?
Leuvense onderzoekers zijn vandaag al in staat om belangrijke kenmerken van iemands gezicht te reconstrueren op basis van zijn DNA. Dankzij de digitale analyse van bloedspatten op de plaats van het misdrijf kunnen ze voorspellen hoe de misdaad gebeurde. In de toekomst zijn bewakingscamera’s dus misschien niet meer nodig voor de identificatie van een moord.
-
... beeldvorming ook bij niet-klinische en niet-forensische zaken wordt ingezet?
Buiten de uren helpt het team van Walter met plezier mee aan antropologisch, artistiek en natuurhistorisch onderzoek. “Door de jaren heen lagen hier al skeletten van historische figuren, schedels van dinosaurussen en een gigantische collectie opgezette dieren uit het Afrikamuseum onder de scanner. We analyseerden ook een mummie, een antieke viool en zelfs een overschilderd schilderij dat een echte Van Dyck bleek te zijn”, glundert Walter.
(Tekst: An Schreurs)
