Sinds enkele jaren bestaat er voor een deel van de patiënten met eierstokkanker een zeer goed werkende nabehandeling met PARP-remmers om herval van de ziekte tegen te gaan na een operatie en chemokuur. Arts-onderzoekers van UZ Leuven en KU Leuven hebben in samenwerking met het VIB een test ontwikkeld om na te gaan bij welke patiënten de PARP-remmers zullen werken. Zo kunnen onnodig dure behandelingen en bijwerkingen vermeden worden. De test is gebaseerd op de analyse van het genetische profiel van de tumorcellen van de patiënt. Vanaf mei 2023 biedt UZ Leuven als eerste ziekenhuis in België de geaccrediteerde test aan.
Elk jaar krijgen in België ongeveer 800 vrouwen de diagnose van eierstokkanker. Meestal wordt de diagnose pas gesteld in een gevorderd stadium. De ideale behandeling bestaat uit chemotherapie en een operatie. Ondanks die behandeling hervallen 8 op de 10 vrouwen met gevorderde eierstokkanker binnen de 2 à 3 jaar. Sinds enkele jaren zijn er naast die standaard behandeling een aantal nieuwe, meer gerichte therapieën goedgekeurd, waaronder PARP-remmers. Dat zijn pillen die de terugkeer van de ziekte na de behandeling kunnen uitstellen of zelfs voorkomen.
Die medicatie is slechts effectief voor ongeveer de helft van de patiëntenpopulatie. Daarom hebben Leuvense onderzoekers een HRD-test ontwikkeld: een genetische test die, op basis van afgenomen tumorweefsel tijdens de operatie, kan aangeven bij welke patiënten de behandeling zal aanslaan. HRD staat voor ‘homologe recombinatie deficiëntie’; dat is een van de mechanismen waarmee het menselijk lichaam omgaat met fouten in het DNA. Wanneer veel fouten niet of verkeerd hersteld worden, kan dit opgepikt worden door de Leuvense HRD-test, die aantoont of de kankercellen vatbaar zijn voor de PARP-medicatie.
Dankzij de test kunnen we onnodig dure behandelingen en bijwerkingen vermijden
Inzetten buiten onderzoekscontext
Tot nu toe werd er samengewerkt met een commercieel bedrijf in de Verenigde Staten dat de test aanbiedt. Daar hing een stevig prijskaartje aan vast. Omdat stalen voor analyse steeds naar de VS moeten worden overgebracht, zorgt dit voor bijkomende logistieke problemen en wachttijden. UZ Leuven is nu het eerste Europese ziekenhuis dat een eigen, unieke en goedkopere versie van de test zal inzetten buiten de onderzoekscontext. Daarvoor kreeg het zopas een BELAC-accreditatie, gebaseerd op internationaal erkende criteria. BELAC is als enige Belgische accreditatie-instantie verantwoordelijk voor de beoordeling van testen in Belgische laboratoria.
Dankzij die accreditatie krijgt de eigen ontwikkelde HRD-test een internationaal erkende kwaliteitsstempel, wat een primeur is voor het ziekenhuislandschap in Europa. En dat is niet alleen voor de patiënt goed nieuws. Omdat de test en analyse van de resultaten allemaal in eigen land kunnen gebeuren, brengt dit een aanzienlijke kostenbesparing met zich mee. Patiënten hoeven immers niet langer nodeloos een behandeling met PARP-medicatie te volgen indien de test uitwijst dat die niet zal aanslaan. Hierdoor kunnen ze ook sneller op andere behandelingen overschakelen die beter kunnen werken.
Prof. dr. Toon Van Gorp, arts-specialist gynaecologische oncologie UZ Leuven: “Dankzij de test kunnen we onnodig dure behandelingen en bijwerkingen vermijden. Dat is uitstekend nieuws voor patiënten met eierstokkanker, en het resultaat van een intense samenwerking tussen artsen in het ziekenhuis en onderzoekers van VIB en KU Leuven.”
Prof. Diether Lambrechts (kankeronderzoeker VIB-KU Leuven) en prof. Hilde Brems (moleculair geneticus KU/UZ Leuven): “Het ontwikkelen van de test is een mooi voorbeeld van hoe translationeel onderzoek zorgt voor de overdracht en snelle vertaling van kennis en vernieuwende technologie naar diagnoses en behandelingen ten voordele van de patiënt.”
Negatief testen
Zoals elke therapie, heeft een behandeling met PARP-remmers ook bijwerkingen, zoals bloedarmoede, misselijkheid en vermoeidheid. Als artsen op voorhand weten dat een patiënt niet in aanmerking komt voor deze medicatie, hoeven ze de patiënt niet bloot te stellen aan die nadelen en kunnen ze meteen een alternatieve therapie aanbieden. Patiënten die negatief testen, blijven dus niet in de kou staan; er zijn namelijk andere behandelmethoden. Niet in aanmerking komen voor een nabehandeling met PARP-remmers is dus niet automatisch slecht nieuws.
Vragen van patiënten
Een doorbraak in onderzoek betekent niet dat het onmiddellijk voor alle patiënten toepasbaar is. Dit kan veel vragen oproepen, zowel bij patiënten en artsen. Iedereen kan met vragen omtrent dit onderzoek terecht bij gynoncologie@uzleuven.be.
Wetenschap Uitgedokterd
Dr. Liselore Loverix legt in een filmpje van Wetenschap Uitgedokterd uit hoe eierstokkanker niet langer volgens het principe 'one-size-fits-all' behandeld wordt.