UZ Leuven viert 5000ste niertransplantatie

In UZ Leuven worden ongeveer 140 niertransplantaties per jaar uitgevoerd – goed voor een derde van alle niertransplantaties in België. Minder dan tien procent daarvan gebeurt met een nier geschonken door een levende donor. Voor donornieren afkomstig van een overledene verloopt de toewijzing via Eurotransplant. Binnen die internationale organisatie staat UZ Leuven in voor het tweede grootste niertransplantatieprogramma.

De allereerste niertransplantatie in UZ Leuven vond plaats op 4 november 1963. Bijna 60 jaar later staat de teller al op 5000. De resultaten zijn zeer goed: ongeveer 90% van de patiënten is vijf jaar na de transplantatie nog in leven. Enkele historische innovaties dragen daar waarschijnlijk toe bij.

Regionale samenwerking

Prof. dr. Dirk Kuypers, diensthoofd nefrologie in UZ Leuven: “In de jaren ’80 werd de Leuvense Samenwerkende Groep voor Niertransplantatie (LSGN) opgericht. Binnen dat netwerk van 30 Vlaamse en Brusselse ziekenhuizen werd een decentraal en gemeenschappelijk klinisch opvolgingsbeleid uitgewerkt, wat toch wel visionair was in die tijd. Sindsdien worden patiënten na hun niertransplantatie in UZ Leuven nog drie maanden hier opgevolgd en vanaf dan door hun perifere behandelende nefroloog. Ze hoeven nog maar jaarlijks op controle te komen in Leuven.”

Eerste gedeelde elektronisch patiëntendossier

Om de werking binnen de LSGN te bevorderen, werd al vanaf 1991 gebruik gemaakt van een gedeeld elektronisch patiëntendossier. “Ook dat was ongezien voor die tijd. Alle LSGN-ziekenhuizen deelden de online dossiers in real-time­­, zodat belangrijke gegevens onmiddellijk konden worden doorgegeven. Begin 2010 volgde de overgang naar een volledig gestructureerd patiëntendossier in het huidige ziekenhuisbrede KWS,” licht professor Kuypers toe.

Regelmatige biopsies ter opvolging

Een derde innovatie bestaat uit het nemen van invasieve biopsies van de donornier op regelmatige tijdstippen na de transplantatie, ook voor patiënten bij wie de standaardmetingen uit bloed- en urinestalen niets abnormaals aantonen. Met die zogenaamde ‘surveillance nierbiopsies’ werd eind jaren ’90 gestart in slechts enkele transplantatiecentra ter wereld. Professor Kuypers deed in Australië ervaring op met deze methode en sinds 2004 wordt ze in UZ Leuven routinematig toegepast. Vandaag krijgt de meerderheid van de patiënten zo’n biopsie op 3 maanden, 1 jaar en 2 jaar na de niertransplantatie. De opvolging is arbeidsintensief, maar heeft meerdere voordelen op klinisch en wetenschappelijk vlak.

Prof. dr. Kuypers: “De biopsies laten toe om vroegtijdig problemen op te sporen die niet te zien zijn via bloed- of urinestalen. Bij zo’n 16% van alle patiënten lijkt de donornier het perfect te doen op basis van metingen in het bloed en de urine, maar ontdekken we via de biopsie toch iets dat niet optimaal verloopt. We kunnen bijvoorbeeld vroege tekenen van afstoting herkennen en tegengaan door de immuunsysteem-onderdrukkende medicatie aan te passen. Mede dankzij onze nauwe opvolging blijft de gemiddelde overlevingsduur van een donornier nog steeds toenemen. De laatste surveillance biopsie doen we 2 jaar na de transplantatie, omdat de grote meerderheid van de patiënten dan stabiel is en bijkomende biopsies geen grote klinische meerwaarde meer hebben.”

Grootste biobank aan stalen van getransplanteerde nieren

Hoewel de surveillance biopsies deel uitmaken van de standaard klinische praktijk, en dus niet worden afgenomen in studieverband, dragen ze toch bij tot lopend onderzoek.

“Jaarlijks nemen we ruim vijfhonderd biopsies af, waardoor we in Leuven beschikken over de grootste biobank ter wereld aan stalen van getransplanteerde nieren. We vragen steeds toestemming aan patiënten om hun biopsie verder te mogen gebruiken in wetenschappelijk onderzoek. De stalen kunnen bijvoorbeeld helpen om nieuwe medicijnen te ontwikkelen en af te stemmen op de individuele patiënt, wat ons weer stappen dichter brengt bij gepersonaliseerde geneeskunde. Ook doen we veel onderzoek naar minder invasieve biomerkers die bv. afstoting of gevoeligheid aan bepaalde infectie vroegtijdig kunnen voorspellen. In de toekomst kunnen dergelijke biomerkers de invasieve biopsies misschien helemaal vervangen.”