Van anonimiteit tot zwangerschap: de spermadonorbank

Krantenartikels over spermadonatie hebben vaak een lacherig of sensa­tioneel toontje. Volledig onterecht, zegt professor Leen Antonio, androloog bij het fertiliteitscentrum van UZ Leuven. 
“Er mag gerust wat meer respect zijn voor mannen die sperma doneren. Verhalen in de pers, bijvoorbeeld over mannen die in heel Europa kinderen wilden verwekken, zijn totaal niet representatief. In realiteit zijn spermadonoren mannen die iets zinvols willen doen voor een andere persoon. Vreemd genoeg wordt eiceldonatie, waarbij een vrouw eicellen afstaat, wel vaak als een nobele daad voorgesteld, waarbij een vrouw een andere vrouw helpt om moeder te worden. Zaadceldonatie is identiek hetzelfde: je helpt een vrouw of koppel om een kinderwens te ­vervullen.”

Strikte regels

UZ Leuven is een van de weinige sperma­donorbanken in ons land die volledig in eigen beheer werkt. Van de selectie van de mannen die sperma doneren, het onderzoeken en invriezen van de spermastalen tot de bevruchting bij de wensmoeder: alles gebeurt door hetzelfde multidisciplinaire team. “Er bestaan strikte regels over hoe je spermadonoren en -stalen medisch moet evalueren. We checken bijvoorbeeld of de man geen seksueel overdraagbare ziekte heeft en er zijn gesprekken met een psycholoog over zijn motivatie. De spermastalen worden ingevroren en weer ontdooid, om te zien of de beweeglijkheid van het sperma ook na ontdooien nog voldoende is.”

Als de spermadonor medisch en psychologisch aan de kwaliteitseisen voldoet, gaan de stalen naar de diepvries van de sperma­donorbank. Zes maanden later wordt de donor nog eens getest op seksueel overdraagbare aandoeningen. Pas als die resultaten in orde zijn, kunnen de stalen gebruikt worden voor iemand met een onvervulde kinderwens. “De gynaecoloog van het fertiliteitscentrum koppelt een wensmoeder of wensouders aan de donorstalen. Onze gynaecoloog heeft geen ­contact met de donor. Zo voldoen we aan de eisen over anonimiteit van de sperma­donor.” 

Juridische bescherming

De grootste groep mensen die een beroep doen op de spermadonorbank, zijn koppels bij wie het door vruchtbaarheidsproblemen niet lukt om op natuurlijke manier een kind te verwekken. Ook lesbische paren en alleenstaande moeders doen een beroep op de spermadonorbank. 
De nood aan sperma­donoren werd de voorbije jaren steeds groter. Daarom werkt UZ Leuven sinds enkele jaren ook samen met een Deens bedrijf dat spermastalen aanlevert. Dat maakte de wachttijd voor wensouders iets korter. “We bespreken met de wensouders wat hun voorkeur heeft: een lokale Vlaamse donor uit onze eigen donorbank of een buitenlandse spermadonor.”

Sinds 1 januari 2024 werkt elk fertiliteitscentrum in België met een centraal donorregister om het gebruik van donormateriaal beter te registreren. Een erkende sperma­donorbank is in alle scenario’s de veiligste keuze. “We weten dat mensen via Facebook of op internetfora naar een spermadonor zoeken. Ik raad toch aan om daar heel voorzichtig mee te zijn. Je hebt via social media niet de garantie op medisch nazicht van de donor. En gerechtelijk zijn geen van beide partijen beschermd. Bij bevruchting via een fertiliteitscentrum is het wettelijk geregeld dat de donor nooit het ouderschap kan claimen. En dat een kind verwerkt door een spermadonor bijvoorbeeld geen erfenis kan opeisen. Als je het traject zelf organiseert, kun je in een onduidelijke juridische situatie terechtkomen.”

Anonimiteit

Dat leidt ons tot de meest gestelde vraag over spermadonatie: hoe zit het met de anonimiteit van een spermadonor? “België is een van de weinige Europese landen waar een sperma- of eiceldonor nog volledig anoniem moet blijven. Dat staat zo in de wet. Wij mogen geen enkele informatie delen over donoren. Omgekeerd wordt de spermadonor niet op de hoogte gebracht of en wanneer zijn stalen gebruikt worden. Hij weet dus niet of er kinderen verwekt zijn met zijn stalen. Verder bepaalt de Belgische wet dat de stalen van één donor bij maximaal zes wensouders gebruikt mogen worden.”

Toch is anonimiteit, met de huidige ontwikkeling van DNA-banken en genetisch onderzoek, niet voor 100 procent te garanderen. “In het Europees verdrag van de rechten van het kind staat dat elk kind het recht heeft om te weten wie zijn biologische ouders zijn. Daarom hebben heel wat landen hun regelgeving over spermadonatie aangepast. Als een kind verwekt met een sperma- of eiceldonor zijn biologische ouder wil zoeken via een DNA-bank, dan kan dat. Als ziekenhuis heb je daar geen controle over. Daarom vermelden we dat tegenwoordig expliciet aan zowel de donoren als aan de wensouders: je moet je daarvan bewust zijn.” 

Uit internationaal onderzoek blijkt in ieder geval dat als een land zijn wetgeving op de anonimiteit verandert, het aantal sperma­donoren uiteindelijk hetzelfde blijft. “De donoren krijgen een ander profiel. Sommige mannen vinden het juist een pluspunt om te weten of en hoeveel biologische kinderen er dankzij hen geboren worden.”

Veranderde maatschappij

Wie in België geen anonieme spermadonor wil, kan vandaag wel al werken met een gekende donor, bijvoorbeeld de broer van de wensvader, of iemand uit de vriendenkring. “Die persoon doneert dan enkel zaadcellen voor dat specifieke koppel. Ook bij dat scenario gaan er heel wat gesprekken met de psycholoog en het fertiliteitsteam aan vooraf. Zodat iedereen weet waar ze op voorhand aan beginnen en wat het betekent voor het kind zelf.”

(Tekst: Ann Lemaître)